Latin Grammarians Collection
ERC

Prisc. part.

Prisc. part. 124, 11-20 - 128, 16-24

Compositum autem ab ‘uti’, ‘utinam’, adverbium est optandi ut diximus. Praeterea ‘utique’ pro videlicet adfirmandi est adverbium. Quem habet accentum? ‘Ut’ et ‘uti’ et ‘utinam’ praepositiva gravantur per omnes syllabas, subiunctiva autem generalem accentum servant. 15Sciendum tamen quod ‘ut’ quoque invenitur pro optativo adverbio ut Terentius in Phormione ‘ut illum di deaeque omnes perdant’. Cum ‘vel’ quoque compositum tam ‘ut’ quam ‘uti’ similitudinis adverbium faciunt ‘velut’ et ‘veluti’ ut Virgilius 20‘ac veluti magno in populo’. ‘Infractos’ quae pars orationis? Participium. Quid est participium? Pars orationis partem capiens nominis partem verbi. Cuius est generis? Masculini, casus accusativi, temporis praeteriti significationis passivae. Cuius est formae? Perfectae numeri pluralis 124, 5figurae compositae ex duobus integris. Et nota quod inveniuntur saepe participia ex verbis quae non ex duobus integris componuntur, integra in utraque parte inventa; ut ‘infringor’ ex integro est et corrupto, tamen ‘infractus’ ex duobus integris fit. Ideoque possumus non a verbis ea declinata accipere sed magis a sese composita. 10Similiter ‘impingo impactus, contingo contactus’. Similiter ‘perficio perfeci, deficio defeci, conficio confeci’. Nec mirum in verbis vel participiis hoc inveniri cum etiam in nominibus possunt huiuscemodi compositiones esse; ut idem tam masculinum quam neutrum ex duobus corruptis, eiusdem vero ex integro et corrupto et || 15contrario ‘alteruter’ ex duobus integris, ‘alterutrius’ ex corrupto et integro. Declina activum. Indicativo ‘infringo infringebam infregi infregeram infringam’; imperativo ‘infringe infringat infringamus infringite infringant’, futuro ‘infringito tu infringito ille infringitote infringant’ vel ‘infringunto’, optativo ‘utinam infringerem infregissem 20infringam’, subiunctivo ‘cum infringam infringerem infregerim infregissem infregero’, infinito ‘infringere infregisse infractum ire’ vel ‘infracturum esse’. Gerundia vel participialia ‘infringendi infringendo infringendum infractum infractu’. Participia veniunt ab activo praesentis ‘infringens’ futuri ‘infracturus’. Declina passivum. ‘Infringor 25infringebar infractus sunt’ vel ‘fui infractus eram’ vel ‘fueram infringar’, imperativo praesenti ‘infringere infringatur infringamur infringimini infringantur’, futuro ‘infringitor tu infringitor ille infringiminor infringantur’, optativo ‘utinam infringerer infractus essem’ vel ‘fuissem infringar’, subiunctivo ‘cum infringar infringerer 30infractus sim’ vel ‘fuerim infractus essem’ vel ‘fuissem infractus ero’ vel ‘fuero’, infinito ‘infringi infractum esse’ vel ‘fuisse infractum iri’. Nomen verbale ‘infractor’ femininum ‘infractrix’ ipsa res ‘infractio infractus’ et ‘infractura’. Ostendimus etiam saepe quod participia activa futuri temporis feminina etiam pre ipsa re accipiuntur, ut ‘pictura, usura, natura, iunctura’: sic etiam ‘fractura’. Rarissime in ‘‑or’ 125, 5rerum nomina inveniuntur ex quibus magis verba nascuntur non ex verbis nomina ut a ‘labor’ ‘laboro’, ‘color’ ‘coloro’, ‘amor’ ‘amo’, ‘honor’ ‘honoro’. Dic alia composita. ‘Confringo, perfringo, defringo, suffringo, effringo’. Cur ‘frange’ ‘fregi’ facit? In ‘‑go’ desinentia ‘‑r‑’ antecedente si sint simplicia praeteritum in ‘‑si’ faciunt, ut ‘mergo mersi, spargo 10sparsi’, alia vero in ‘‑xi’, ut ‘pingo pinxi, tingo tinxi, rego rexi’: unde ex eo composita ‘pergo perrexi, surgo surrexi’ exceptis ‘lego legi’ et ex eo compositis quando eandem significationem servant, ut ‘relego relegi, perlege perlegi’; mutata autem significatione in ‘‑xi’, ut ‘diligo dilexi, intellego intellexi, neglego neglexi’. Excipitur similiter ‘frango 15fregi, pango pegi’ vel ‘pepigi’ ex quo ‘impingo impegi’; excipitur etiam ‘tango tetigi’ et ‘pungo pupugi’ vel ‘punxi’ et ‘ago egi’ et ex eis compositis. Cur ‘infractus’? Quia omnia in ‘‑gi’ vel ‘‑xi’ praeteritum perfectum facientia per ‘‑ctus’ faciunt participium: ‘legi lectus, dixi dictus, tetigi tactus, sanxi sanctus’. Exipiuntur ‘flexi flexus, fluxi fluxus’. ‘Adverso’ quae pars orationis? Nomen hic quia caret tempore unde licet etiam comparativum eius facere ‘adversior’ et superlativum|| ‘adversissimus’. Quale est hoc nomen? Appellativum. Cuius speciei? Adiectivae qualitatis est et mobile et derivativum a participio, 126, 5id est participiale. Fac ab eo aliud derivativum. ‘Adversarius adversaria adversarium’. Declina verbum. ‘Adverto advertis advertit’ et cetera. Dic eius frequentativum. ‘Adversor adversaris’ quod ab activo factum est deponens quamvis ‘adverto’ et ‘advertor’ aliam significationem habeant. Scis autem quod omnia frequentativa primae 10sunt coniugationis et plerumque a participio praeteriti solent fieri, ‘versus verso, adversus, adversor adversaris’ exceptis in ‘‑go’ vel in ‘‑sco’ desinentibus. Illa enim a praesenti faciunt frequentativa, ut ‘ago agito’ et ‘lego legito’ et ‘scisco sciscito’ et ‘nosco noscito’. ‘Video’ enim ‘visis’ et ‘lacesso lacessis’ et ‘arcesso arcessis’ non primae sed tertiae 15coniugationis inveniuntur. Frequentativa primae sunt coniugationis et inchoativa tertiae, meditativa quartae. Dic compositum aliud ab eo quod est ‘verto’. ‘Adverto, converto, everto, subverto, animadverto, praeverto, reverto’ (paene cum omnibus praepositionibus indubitabilibus invenitur) ‘circumverto, anteverto’. Et notandum quod 20adverbia quoque inveniuntur non solum obliquis casibus nominum masculinorum vel femininorum sed etiam ipsi nominativo similia ut ‘adversus’, quod quidam, quia accusativo coniungitur, magis praepositionem existimaverunt. ‘Versus’ quoque suppositum localibus nominibus adverbium esse invenitur, ut ‘Italiam versus, Galliam 25versus, Hispaniam versus, Siciliam versus, Graeciam versus’. Sallustius tamen etiam praepositionem ei anteposuit in Catilinario ‘in Galliam versus’; ‘exadversum’ quoque compositum ut Terentius in Phormione ‘exadversum tonstrina erat quaedam’. 30A ‘deverto’ fit derivativum ‘deverticulum’: Terentius ‘postquam ad ipsum veni deverticulum’. ‘Deversorium’ quoque dicitur locus in quo devertimus. ‘Versus’ quoque litterarum ordinatio inde dicitur vel quod vertimus stilum a fine ad initium [vel ab initio ad finem] vel quod antiqui a dextera 35parte in sinistram et a sinistra in dexteram scribebant. ‘Vertigo’ quoque et ‘vertex’ a ‘verto’ verbo fiunt et ‘Vertumnus’ deus et ‘Verticordia’ [compositum] dea. ‘Marte’ quae pars orationis? Nomen. Quale? Proprium. Cuius speciei? Primitivae. Fac ab eo derivativum. ‘Martius Martia Martium’; etiam solemus et ‘Martiaticus Martiatica Martiaticum’ dicere, unde stipendia militum || ‘Martiatica’ dicuntur. Inde derivatur etiam 127, 5‘Mavors’ ex quo ‘Mavortius’. Dicitur tamen ‘Maspiter’ quasi ‘Martis’ pater quomodo ‘Diespiter’ hoc est diei pater Iuppiter. ‘Hic’ et ‘haec Martialis’ et ‘hoc Martiale’: potest tamen et proprium esse ‘Martialis’. Quid interest inter proprium ‘Martialis’ et appellativum? Quod, si proprium sit, masculinum est et ablativum in ‘‑e’ terminat, si autem 10appellativum sit, commune est et ablativum in ‘‑i’ terminat quomodo ‘Iuvenalis Felix’. Cur ‘Mars Martis’? Quia in ‘‑ls’ vel ‘‑ns’ vel ‘‑rs’ desinentia interposita ‘‑ti‑’ faciunt genetivum, ut ‘puls pultis, ars artis, mons montis’, exceptis differentiae causa ‘frons’, quando folium significat, ‘frondis’ (‘frons’ enim capitis ‘frontis’) et ‘lens’, quando pullos pediculorum 15significat, ‘lendis’, quando autem significat legumen ‘lens lentis’. Praeterea ‘glans glandis’ cuius quidam nominativum et genetivum similem esse voluerunt. ‘Libripens’ quoque, quia a ‘pendo’ verbo componitur, consonantem verbi servavit ‘libripendis’. Praeterea a ‘corde’ composita ‘‑d‑’ habent in genetivo secundum genetivum 20simplicis, ‘concors concordis, discors discordis, vecors vecordis’. ‘Latinos’ quae pars orationis? Nomen. Quale? Derivativum generis masculini numeri singularis figurae simplicis. Cuius speciei? Derivativae, potest tamen esse et proprium regis soceri Aeneae et gentile a ‘Latio Latinus’ et possessivum ‘Latinus’ ager. ‘Latium’ autem 128, 20vel a ‘latendo’ vel a ‘latitudine’ est nominatum. A ‘Latino’ ‘latinitas’, a ‘Latio’ derivatur etiam ‘Latius’ et ‘Latiaris’. Fac compositum. ‘Latinigena’, quomodo ‘Troiugena, Graiugena’, sed in ‘‑eis’ geminatio ‘‑i‑’ mutavit sequentem ‘‑i‑’ in ‘‑u‑’ alternitatis causa pro ‘Troiigena’ et ‘Graiigena’ ‘Troiugena’ et ‘Graiugena’ faciens.

Critical apparatus

Praeterea] et Tpro] etiam V B C Dperdant] perdunt V B C DVirgilius] in primo aeneidos B T C Lmagno in populo] cum sepe cohorta est seditio T C Lorationis] est T Lpartem] et C Lest generis] generis est T Linveniuntur] inveniantur T La verbis] adverbis V Bvel] et T C Lnominibus] pronominibus et T et nominibus add. C1 C Lcontrario] e T Lactivum] om. V D; verbum TIndicativo] indicativum V B D; modo T Limperativo] praesenti B C Lfuturo] om. V Dinfringant’ vel] om. B T C Lutinam] om. V Dparticipialia] participalia V B T C L Dpassivum] eius B T C L‘Infringor infringebar infractus sunt’ vel ‘fui infractus eram’ vel ‘fueram infringar’, imperativo praesenti ‘infringere infringatur infringamur infringimini infringantur’, futuro ‘infringitor tu infringitor ille infringiminor infringantur’, optativo ‘utinam infringerer infractus essem’ vel ‘fuissem infringar’, subiunctivo ‘cum infringar infringerer infractus sim’ vel ‘fuerim infractus essem’ vel ‘fuissem infractus ero’ vel ‘fuero’, infinito ‘infringi infractum esse’ vel ‘fuisse infractum iri’] om. V add. D1 Dverbale] verbiale V B C L D‘infractor’] masculinum B T C Linfractio] infringori V; infringor D; et B T C Letiam] enim V B T La ‘labor’] labor a V D; labor B T C L‘color’] a V Det] om. T Deandem] eam V B T C LExcipitur] excipiuntur B T C Lcompositis] composita B T L‘‑xi’] in B C D‘‑ctus’] cus T Dlegi] ut B T C Lorationis] est T Lhic] nomen est V C D; est Tmobile] est V B T C L Dparticipiale] est V B C L Dadvertit] om. V Dadversaris] vel adversare adversatur B T C Lab activo] abiectivo V B Thabeant] habent V B C corr. L1 L Dconiugationis] declinationis V corr. D1 D versu] om. C versus versor add. L1 Ladversaris] vel adversare adversatur T L; adversare adversatur Ca] om. V B Dsciscito] sciscitor B C L‘Video’] viso B T C L‘visis’] visus V Dtertiae] et B T C Lcompositum aliud] composita alia B T C LAdverto] averto C corr. L1 Lreverto] om. V Dinvenitur] inveniuntur Tsolum] ex V B T C Lversus] Hispaniam codd.tonstrina] tronstrina B TA ‘deverto’] adverto V B; a verto C Ldevertimus] devertimur V C Lin sinistram et a sinistra in dexteram] om. B Ddea] id est Torationis] est T LMartia Martium’; etiam solemus et] et est et B C; et est V; et martia est et T; et martia est et mar Lquasi ‘Martis’ pater] om. B T C L; maspater V; marspater Det ‘hoc Martiale’: potest tamen et proprium esse ‘Martialis’] om. B TMartis] facit T Lin] omnia Tars artis, mons montis] mons montis ars artis B T Cpediculorum] pediclorum V D; peduculorum T C Lservavit] servabit V B D‘corde’] cor B T C Lorationis] est T Ltamen esse] esse tamen T C LLatio] latium C L‘Latino’] latinis T L‘Latio’] latium B C Lsequentem] sequens Tfaciens] Prisciani grammatici explicit ratio enaeidos libri xii versuum primorum V; Prisciani grammatici explicit tractatio enaeidos libri xii versuum primorum D; documentum Prisciani grammatici in primum versum duodecimi libri aeneidos finit C; Explicuit scribi quantum potui ac renovari L

Linguistic layer

infringode nomine: casus: accusativus/causativus
de nomine: figurae: composita: ex duobus integris
de nomine: genera: masculinum
de nomine: pluralis
de partibus or.: participium
de verbo: tempora: praeteritum perfectum
de verbo: vox: passiva
language: Latin
morphology: case: accusative
morphology: gender: masculine
morphology: voice: passive
morphology: verbal adj. and nouns: participle
syntax: part of speech: adjective
infringode nomine: figurae: composita: ex integro et corrupto
language: Latin
infractorde nomine: genera: masculinum
de nomine: species: verbale
language: Latin
morphology: derivation: deverbative
morphology: gender: masculine
infractorde nomine: genera: femininum
de nomine: species: verbale
language: Latin
morphology: derivation: deverbative
morphology: gender: feminine
adversusde nomine: appellativum
de nomine: species: participiale
de partibus or.: nomen
language: Latin
syntax: part of speech: noun
adversusde nomine: species: comparativum
language: Latin
morphology: gradation: comparative
adversusde nomine: species: superlativum
language: Latin
morphology: gradation: superlative
adversariusde nomine: genera: masculinum
de nomine: species: derivativa
language: Latin
morphology: derivation: denominative
morphology: gender: masculine
adversariusde nomine: genera: femininum
de nomine: species: derivativa
language: Latin
morphology: derivation: denominative
morphology: gender: feminine
adversariusde nomine: genera: neutrum
de nomine: species: derivativa
language: Latin
morphology: derivation: denominative
morphology: gender: neuter
Marsde nomine: proprium
de partibus or.: nomen
language: Latin
syntax: part of speech: noun
latinusde nomine: figurae: simplex
de nomine: genera: masculinum
de nomine: singularis
de nomine: species: derivativa
de partibus or.: nomen
language: Latin
morphology: derivation: denominative
morphology: gender: masculine
morphology: number: singular
syntax: part of speech: noun

Quotation layer

Verg. Aen. 1, 148

Witnessess layer

Compositum ~ populo B C D L T V

Infractos ~ iri B C D L T V

Nomen ~ fluxus B C D L T V

Adverso ~ dea B C D L T V

Marte ~ vecordis B C D L T V

Latinos ~ faciens B C D L T V