Macr. verb.

1031-151Apud Graecos ‘ω’ non solum in verbis, sed in omni parte 2orationis littera est naturaliter longa; Latinorum verborum 3finale ‘o’ sunt qui longum aestiment, sunt qui breve definiant. 4Nam ‘scribone, caedone’ ‘o’ non minus consensu omnium 5productum habet, quam ‘amone, doceone, nutrione’. 6Ego tamen de re, quae auctores magni nominis dubitare fecit, 7certam quidem non ausim ferre sententiam; asseveraverim 8tamen Vergilium, cuius auctoritati omnis retro aetas et 9quae secuta est vel sequetur libens cesserit, ‘o’ finale in uno 10omnino verbo adverbio nomine, uno pronomine, corripuisse, 11‘scio, modo, duo, ego’, 12‘scio me Danais e classibus unum’, 13‘modo Iuppiter assit’, 14‘si duo praeterea’, 15‘non ego cum Danais’. 105 tit., 1DE IMPERATIVO MODO 1051 tit.105 tit., 1DE IMPERATIVO MODO 2-11315105 tit., 2Semper apud Graecos modi indicativi temporis praesentis 105 tit., 3secunda persona pluralis eadem est quae et imperativi: 105 tit., 4‘ποιεῖτε’ et ‹in› indicativo secunda est et in imperativo, ‘τιμᾶτε, 105 tit., 5χρυσοῦτε, γράφετε, ποιεῖσθε, τιμᾶσθε, χρυσοῦσθε, 6λέγεσθε, γράφεσθε’ et similia. Hac regula memoriae mandata 7alteram subiciemus, ut una ex utraque observandae rationis 8necessitas colligatur. Omne verbum quod in ‘‑μεν’ desinit 9qualem paenultimam habuerit in prima persona, talem transmittit 10secundae, id est tempus retinet vel productae vel brevis 11syllabae, ‘λαλοῦμεν λαλεῖτε’, quia in prima ‘ου’ erat, et in 12secunda ‘ει’ dipthongus aeque longa successit; ‘τιμῶμεν τιμᾶτε’, 13‘μα’ longa syllaba locum quem ‹in prima› ‘μω’ habuerat 14occupavit; ‘στεφανοῦμεν στεφανοῦτε’, eadem dipthongus 15perseveravit; ‘λέγομεν’, quia ‘ο’ littera brevis est, ‘λέγετε’, ‘ε’ 16aeque natura brevem recipit. At in coniunctivo, quia producit 17paenultimam, ‘ἐὰν λέγωμεν’, ideo et in secunda persona, 18‘ἐὰν λέγητε’, produxit ‘ε’ in ‘ἦτα’ mutando. Si igitur ‘φεύγωμεν’ 19primam personam imperativi esse dicemus, sequetur ut, quia 20in ‘‑μεν’ exit ‘ω’ praecedente, etiam secundae personae paenultimam 21ex necessitate producat. Quod si est, ‘φεύγητε’ faciet, 22quem ad modum ‘ἐὰν λέγωμεν, ἐὰν λέγητε’. Sed constitit 105, 1eandem semper esse secundam personam imperativi, quae et 105, 2indicativi fuit; ‘φεύγετε’ autem in indicativo fuit, non ‘φεύγητε’. 105, 3Ex his colligitur neque aliam imperativi secundam 105, 4personam esse nisi ‘φεύγετε’, nec in declinatione ‘φεύγετε’ 105, 5secundam esse posse post ‘φεύγωμεν’, et ideo ‘φεύγωμεν’ 6non potest imperativi prima esse persona. Manifestum est 7ergo imperativum nec singularem nec pluralem habere primam 8personam. Cum autem dicimus ‘fugiamus, discamus, 9nutriamus, aremus, doceamus’ et similia, ad exhortativum 10sensum, non ad imperativum modum pertinere dicenda 11sunt. 12Apud Graecos imperativus singularis activus temporis 13praesentis et praeteriti imperfecti, in secunda scilicet persona, 14aut in ‘‑ει’ aut in ‘‑α’ aut in ‘‑ου’ aut in ‘‑ε’ aut in ‘‑θι’ terminatur. 15Prima tria ad perispomena pertinent, ‘νόει, τίμα, δήλου’, 16quartum ad barytona, ‘λέγε, γράφε’, quintum ad verba τὰ εἰς ‘‑μι’, 17ut ‘ἵσταθι, ὄμνυθι, φάθι’. Sed et illa similem habent terminum, 18quorum infinitivus in ‘‑ναι’ exit, etsi non sint τῶν εἰς 19‘‑μι’, ‘βῆναι βῆθι, νυγῆναι νύγηθι, δαμῆναι δάμηθι': excepta 20sunt ‘εἶναι, δοῦναι θ‹ε›ῖναι’. Ceterum ‘νενοηκέναι’ vel 21huic similia ut magis ‘νενόηκε νενοηκέτω’ quam ‘νενόηθι’ 22faciat, multiplex ratio cogit, de qua unum pro exemplo argumentum 23ponere non pigebit. Quae in ‘‑θι’ exeunt ab infinitis 24in ‘‑ναι’ desinentibus necesse est ut sint infinitis suis ἰσοσύλλαβα, 25‘νύγηθι νυγῆναι, δάμηθι δαμῆναι, βῆθι βῆναι’. 26‘Πεποίηθι’ autem ‘πεποιηκέναι’ aequalitate iam caruit: inde 1non receptum est ‘πεποίηθι’, sed ‘πεποίηκε’. Similiter apud 2Latinos imperativus nascitur ab infinito abiecta ultima, ‘cantare 3canta, monere mone, legere lege, ambire ambi, ferre 4fer, esse es’ et ‘ades’ et ‘prodes’: Lucilius 5‘prodes amicis’, 6Vergilius 7‘huc ades, o Lenaee’, 8Terentius 9‘bono animo es’: 10‘facere face, dicere dice’, et per syncopam ‘fac, dic’. Graeci 11secundae personae addita ‘‑τω’ syllaba tertiam eiusdem 12praesentis efficiunt, ‘ποίει ποιείτω, τίμα τιμάτω χρύσου 13χρυσούτω, λέγε λεγέτω’. Quodsi secunda in ‘‑θι’ desiit, 14ipsam muta‹n›t in ‘‑τω’, ‘βῆθι βῆτω’. ‘‑Τε’ vero syllabam adicientes 15praesenti singulari imperativo pluralem faciunt, 16‘ποίει ποιεῖτε, βόα βοᾶτε, δήλου δηλοῦτε, τύπτε τύπτετε’; 17tertiam pluralem faciunt addendo ‘‑σαν’ tertiae singulari, 18‘ποιείτω ποιείτωσαν’. Hanc declinationem, quae decursa 19est, Graeci duobus simul temporibus assignant, instanti et 20praeterito imperfecto. Et re vera, si pressius quaeras, magis 21de imperfecto quam de instanti natum apud illos imperativum 22videbis. Tertia enim imperfecti indicativi persona capite 1deminuta vel in syllaba vel in syllabae tempore facit imperativi 2secundam, ‘ἐλάλει λάλει, ἐβόα βόα, ἐστεφάνου στεφάνου, 3ἔλεγε λέγε, ἦγε ἄγε, εἷλκε ἕλκε'; ita et in passivis, 4‘ἐνοοῦ νοοῦ, ἐτιμῶ τιμῶ, ἐχρυσοῦ χρυσοῦ, ἐτύπτου 5τύπτου, ἤγου ἄγου, εἵλκου ἕλκου’. Latini non aestimaverunt 6ullum praeteritum imperativo dandum, quia imperatur 7quid, ut aut nunc aut in posterum fiat: ideo praesenti et 8futuro in modi huius declinatione contenti sunt. Sed Graeci 9introspecta sollertius iubendi natura animadvertunt posse 10comprehendi praecepto tempus elapsum, ut est ‘ἡ θύρα κεκλείσθω’, 11quod aliud est quam ‘ἡ θύρα κλειέσθω’. Nam 12‘κλειέσθω’ cum dico, ostendo hactenus patuisse; cum vero 13dico ‘κεκλείσθω’, hoc impero, ut claudendi officium iam peractum 14sit. Quod et Latinitas iubendum novit, cum περιφραστικῶς 15dicit ‘ostium clausum sit’. Hinc iam per omnia 16praeteriti tempora de|clinatio uagatur, sed utroque perfecto 17simul iuncto. Dicunt enim παρακειμένου καὶ ὑπερσυντελίκου 18‘νενίκηκε, νενικηκέτω’, et ‘νενίκησο νενικήσθω’. 19Quod quam necessarium sit, hinc sumpto argumento requiratur. 20[prae]Ponamus senatum pugnaturo consuli vel militibus 21imperare conficiendi belli celeritatem, ‘πρὸ ὥρας ἕκτης 22ἡ συμβολή πεπληρώσθω’ vel ‘ἡ μάχη πεποιήσθω’ vel ‘ὁ πόλεμος 23νενικήσθω’. Futurum quoque suum Graeci cum aoristo 24iungunt, quia iisdem signis ‹in› indicativo utrumque dinoscitur. 25Nam si aoristus desinat in ‘‑σα’, futurum in ‘‑σω’ terminatur, 1‘ἐλάλησα, λαλήσω’; si hoc in ‘‑ξα’, illud in ‘‑ξω’, ‘ἔπραξα, 2πράξω’; si in ‘‑ψα’, in ‘‑ψω’, ‘ἔπεμψα πέμψω’. Ergo ‘λάλησον, 3πρᾶξον, πέμψον’ assigna‹n›tur simul utrique tempori, 4quia utriusque signa demonstrant. Tertia vero persona magis 5aoristum respicit quam futurum: facit enim ‘λαλησάτω, πραξάτω, 6πεμψάτω’, cum ‘‑σα, ‑ξα, ‑ψα’ χαρακτῆρες sint ἀορίστου. 7Idem sonat et plurale ‘ποιήσατε’, cuius tertia persona 8rursus cum additamento tertiae singularis efficitur ‘ποιησάτωσαν’. 9Et ut hoc idem tempus, id est futurum imperativi, 10passivum fiat, sumitur aoristus infiniti, et nulla omnino littera 11mutata tantumque accentu sursum ad praecedentem syllabam 12tracto futurum imperativi passivi fit, ‘ποιῆσαι ποίησαι, 13λαλῆσαι λάλησαι’, cuius tertia persona fit de tertia activi 14mutato ‘ταῦ’ in ‘σθ’, ‘ποιησάτω ποιησάσθω’, sicut et ‘ποιεῖτε 15ποιεῖσθε’ et ‘ποιήσατε ποιήσασθε’. 11316 tit.16DE CONIUNCTIVO MODO 17-117517Coniunctiva Latinorum, quae ὑποτακτικά Graecorum, 18causam vocabuli ex una eademque origine sortiuntur. Nam 113, 1ex sola coniunctione quae ei accidit coniunctivus modus appellatus 113, 2est, unde et Graeci ὑποτακτικὸν διὰ τοῦ ὑποτετάχθαι 113, 3vocitaverunt. Apud quos hoc habet praecipuum hic 113, 4modus, quod omne tempus eius activum primam personam 113, 5singularem in ‘‑ω’ mittit, ‘ἐὰν ποιῶ ἐὰν πεποιήκω ἐὰν ποιήσω’, 6adeo ut et illa verba quae in ‘‑μι’ exeunt, cum ad hunc 7modum venerint, redeant ad illa in ‘‑ω’ desinentia de quibus 8derivata sunt, ‘τιθῶ τίθημι’ et in coniunctivo ‘ἐὰν τιθῶ’, item 9‘διδῶ δίδωμι ἐὰν διδῶ’. Ὑποτακτικά Graecorum syllabas 10quae in aliis modis breves fuerunt in sua declinatione producunt, 11‘λέγομεν ἐὰν λέγωμεν’. Sed et ‘ει’ δίφθογγον in ‘ἦτα’ 12mutant, ‘λέγω λέγεις, ἐὰν λέγω ἐὰν λέγῃς’, et quia natura 13verborum omnium apud Graecos haec est, ut ex prima persona 14in ‘‑ω’ exeuntium secunda in duas vocales desinat, ideo 15‘ἐὰν λέγηις’ cum ‘ι’ ascripto post ‘η’ profertur, ut duarum vocalium 16salva sit ratio. Tertia vero persona de secunda fit 17retracta ultima littera, ‘ἐὰν ποιῇς ἐὰν ποιῇ’. Et quia, ut diximus, 18amore productionis ‘ο’ pluralis indicativi in ‘ω’ mutant, 19‘λέγομεν ἐὰν λέγωμεν’, in secunda quoque persona ‘ε’ in ‘η’ 20transferunt, ‘λέγετε ἐὰν λέγητε’, tertia ‘ἐὰν λέγωσιν’, quia 21omne verbum apud Graecos quod exit in ‘‑μεν’ mutat ‘‑μεν’ in 22‘‑σιν’ et personam tertiam facit. Horum passiva de activis ita 23formantur, ut, primae personae activae si addas ‘‑μαι’ syllabam, 24passivum eiusdem temporis facias, ‘ἐὰν ποιῶ ἐὰν 25ποιῶμαι, [ἐὰν πεποιήκω ἐὰν πεποιήκωμαι], ἐὰν ποιήσω 1ἐὰν ποιήσωμαι’. Item activi tertia secunda passivi est, ‘ἐὰν 2ποιῶ ἐὰν ποιῇς ἐὰν ποιῇ, ἐὰν ποιῶμαι ἐὰν ποιῇ’. Haec 3eadem activi tertia addita sibi ‘‑ται’ syllaba passivam tertiam 4facit, ‘ἐὰν ποιῇ ἐὰν ποιῆται’. Graeci in coniunctivo modo tempora 5bina coniungunt. 1176-106Proprium Latinorum est ut modo indicativa pro coniunctivis, 7modo coniunctiva pro indicativis ponant: Cicero de 8legibus tertio ‘qui poterit socios tueri’. Idem Cicero in primo 9de re publica ‘libenter tibi, Laeli, uti eum desideras 10equidem concessero’. 1191 tit.0, 1DE OPTATIVO MODO 2-123140, 2De hoc modo quaestio Graeca praecessit, si praeteritum 0, 3tempus possit admittere, cum vota pro rebus aut praesentibus 0, 4aut futuris soleant agitari, nec in spem possint transacta 0, 5revocari; pronuntiatumque est praeteritum quoque tempus 6optanti necessarium, quia saepe in longinquis quid evenerit 7nescientes optamus evenisse quod nobis commodet. Qui 8enim Olympiacae palmae desiderium habuit domi residens 9ipse, certatum equos suos cum aurigante filio misit; transacto 10iam die qui certamini status est, exitum adhuc nesciens et 11desiderium votis adiuvans, quid aliud dicere existimandus 12est quam ‘εἴθε ὁ υἱός μου νενικήκοι’? Haec et quaestio et 13absolutio cum Latinitate communis est, quia in causa pari 14haec vox esse deberet optantis, ‘utinam filius meus vicerit’. 15Sed rari Latinarum artium auctores admiserunt in optativo 16declinationem praeteriti perfecti, ‘utinam vicerim’. In hoc 17enim modo Latini tempora Graecorum more coniungunt, 18imperfectum cum praesenti, plusquamperfectum cum perfecto, 19et hoc assignant duobus antecedentibus, quod in coniunctivo 20praeteriti imperfecti fuit, ‘utinam legerem’, hoc duobus 119, 1sequentibus, quod in coniunctivo plusquamperfecti fuit, 119, 2‘utinam legissem’, et hoc dant futuro, quod habuit coniunctivus 119, 3praesen‹ti›s, ‘utinam legam’. Sunt tamen qui et praeterito 119, 4perfecto adquiescant, ‘utinam legerim’, quorum sententia‹e› 119, 5Graeca ratio, quam supra diximus, opitulatur. In 6Graeco optativo quae in ‘‑μι’ exeunt activa tantum sunt, quae 7in ‘‑μην’ passiva tantum vel passivis similia, ‘λέγοιμι λεγοίμην’. 8Sed quae in ‘‑ην’ exeunt praecedente vocali modo activa, modo 9passiva sunt; et ‹activa› nonnisi ex illis verbis veniunt 10quae in ‘‑μι’ exeunt, ‘φαίην, δοίην’, passiva autem et de iisdem 11verbis fiunt, ut ‘δοθείην, τεθείην’, et de exeuntibus in ‘‑ω’, ut 12‘νυγείην, δαρείην’. Activa ergo quae in ‘‑μι’ exeunt mutant ‘‑μι’ 13in ‘‑μην’ et passiva faciunt, ‘λέγοιμι, λεγοίμην’. Quae vero in 14‘‑ην’ exeunt, ‘μῦ’ interserunt et in passivum transeunt, ‘τιθείην 15τιθείμην, διδοίην διδοίμην’. Graeci omne tempus optativi 16modi maius syllaba proferunt, quam fuit in indicativo, ‘ποιῶ 17ποιοῖμι, πεποίηκα πεποιήκοιμι, ποιήσω ποιήσοιμι’: ἀόριστον 18enim praetereo, quod Latinitas nescit. Ideo ‘ἡβῷμι’ et 19‘ἡβώοιμι’ apud Graecos legimus, quia propter necessarium 20augmentum syllabae ἀπὸ τοῦ ‘ἡβῶ’ fit ‘ἡβῷμι’, καὶ ἀπὸ τοῦ 21‘ἡβώω’ fit ‘ἡβώοιμι’. Omne apud Graecos optativum singulare 22habet sine dubio in paenultima δίφθογγον quae per ‘ι’ 23componitur, ‘λέγοιμι, γράψοιμι, σταίην, δοίην’. Unde et 24‘ἡβῶιμι’, post ‘ω’ ascribitur ‘ι’, ne sine hac vocali optativi paenultima 25proferatur. Graeca quae in ‘‑μι’ exeunt ‘ι’ ultimum in 1‘‑εν’ mutant et fiunt pluralia, ‘ποιοῖμι ποιοῖμεν, γράφοιμι 2γράφοιμεν’. Semper apud Graecos pluralis prima persona 3aut unam vocalem habet in paenultima praecedentem, ut 4‘σταίημεν, νυγείημεν’, aut duae, ut ‘λέγοιμεν, γράφοιμεν’. 5Sed priora fine mutato in ‘‑σαν’ tertiam personam de se efficiunt, 6sequentia vero ‘μ’ subtracto idem faciunt, ‘σταίημεν 7σταίησαν, λέγοιμεν λέγοιεν’. Passiva Graecorum quae in 8‘‑μην’ exeunt hanc ipsam syllabam in ‘ο’ mutant et secundam 9personam faciunt, ‘ποιοίμην ποιοῖο, γραφοίμην γράφοιο’: 10quae vero in ‘‑ην’, ‘ν’ in ‘ς’ mutant et faciunt secundam, ‘σταίην 11σταίης, δοίην δοίης’. Ipsa vero secunda persona, si in ‘‑ο’ 12exit, addit ‘τ’ et facit tertiam ‘ποιοῖο ποιοῖτο, γράφοιο γράφοιτο’; 13quae in ‘σίγμα’ desinit, hoc amittit et facit tertiam, 14‘σταίης σταίη, δοίης δοίη’. 12315 tit.15DE INFINITO MODO