Prisc. part.

3‛Ut belli signum Laurenti Turnus ab arce’ 4Scande versum. ‘Utbel lisi gnumLau renti Turnusab arce’. Quot 5caesuras habet? Semiquinariam. Quomodo? ‘Ut belli signum’. Quot 6figurarum est? Quinque. Quare? Quia constat ex quattuor spondeis 7et uno dactylo. Tracta singulos pedes. ‘Utbel’ spondeus ex 8duabus longis et cetera. Quot partes orationis habet? Septem, ‘ut, 9belli, signum, Laurenti, Turnus, ab, arce’. Quot nomina? Quinque, 10‘belli, signum, Laurenti, Turnus, arce’. Quid aliud? Adverbium ‘ut’ et 11praepositionem ‘ab’. 11‘Ut’ quae pars orationis? Hic adverbium temporale, alias autem 12similitudinis potest esse. Et adiecta tamen ‘‑i’ eandem habet significationem, 13‘uti’; cui adicitur ‘‑nam’ et fit adverbium optandi ‘utinam’; similiter 14cum ‘vel‑’ compositum ‘velut’ et ‘veluti’ adverbium similitudinis est et 15quando ‘ἵνα’ vel ‘ὅτι’ Graecum significat pro coniunctione causali 16accipitur. Est etiam quando optativum est ut Terentius in Phormione 17‘ut illum di deaeque omnes perdant’. 1‘Belli’ quae pars orationis? Nomen. Quale? Appellativum. Cuius 2speciei? Derivativae. Unde derivatur? Ab ea quod est ‘bonum bellum’ 3diminutivum est. Per antiphrasin igitur, hoc est per contradictionem, 4pro ‘malo bellum’ dicitur, id est quod malo hominum est 102, 5inventum. A ‘bono’ ergo masculinum ‘bonus bellus’, femininum ‘bona 6bella’, neutrum quod est ‘bonum bellum’ facit. Omnia enim in ‘‑us’ 7desinentia masculina geminant ‘‑l‑’ in diminutivis, ut ‘geminus gemellus’ 8et ‘gemina gemella’ et ‘geminum gemellum’. Et sciendum quod 9inveniuntur etiam ipsorum diminutivorum comparativa et superlativa, 10quomodo comparativorum diminutiva, quae apud Graecos 11non invenis unde et Terentius in Adelphis 12‛atque unum quicquid, quod quidem erit bellissimum 13 carpam’.|| 9Ex ‘bello’, quod bonum significat, ‘bellaria’ dicuntur ‘τὰ 103, 10τραγήματα’. Dic ab eo quod est ‘bellum’, quod pugnam significat, 11derivativum aliud. ‘Bellicus bellica bellicum’ et ex hoc ‘bellicosus 12bellicosa bellicosum’. ‘Bellienus’ quoque proprium a ‘bello’ est derivatum; 13‘bello bellas’ verbum ex quo ‘bellax’ quod est trium generum 14(‘bellator’ enim ‘bellatrix’ facit). Ab eo est etiam ‘Bellona’ dea bellorum; 15duellum antiqui dicebant pro ‘bellum’ ex quo ‘perduellio’. A ‘bello’ 16compositum ‘bellipotens’ et ‘belliger’ et ‘imbellis’ et ‘rebellis’ et ‘rebello’ 17verbum; ‘debello’ quoque compositum verbum: inde etiam ‘debellatum 18est’. ‘Belli’ enim portae, quamvis duae sint partes, pro uno tamen 19nomine proprio accipiuntur, quod significat fores templi Iani. 1‘Signum’ quae pars orationis? Nomen. Quale? Appellativum. 2Cuius speciei? Primitivae. Fac ab eo derivativum. Diminutivum 3‘sigillum’, verbum ‘signo signas’ et ‘signio signis’ et ex eo compositum 4‘insignia insignis’ unde ‘insignitus’. Praeterea ‘significo significas significat’ 103, 5et ‘signifer’ et ‘antesignanus’, hoc est propugnator signorum, 6et ‘designo’ unde ‘designatus’ et ‘resigno’, ut Vergilius in quarto 7‘et lumina morte resignat’. 8Est autem univocum, id est ‘ὁμώνυμον’: significat enim ‘τὴν 9σφραγῖδα’ καὶ ‘τὸ ἄγαλμα’ καὶ ‘τὸ τῶν πολέμων σημῖεον, τὸ ἐν 10τῷ κοντῷ’ καὶ ‘τὸ σύνθημα’; ut in eodem libro 11 <‘Tellus et pronuba Iuno 12dant signum’; 13idem in septimo> 14‘it bello tessera signum’ 15καὶ ‘τὴν σάλπιγγα’, ut Lucanus < 16et Virgilius in decimo> 17‘signa canunt’. 1‘Laurenti’ quae pars orationis? Nomen. Quale? Appellativum. 2Cuius speciei? Derivativae. Cuius speciei derivativorum? Possessivum; 3est tamen etiam patriae si est ablativus ab eo quod est ‘hic’ et 4‘haec’ et ‘hoc Laurens huius Laurentis’. Potest tamen et proprium 104, 5ipsius civitatis esse si genetivus accipitur ‘hoc Laurentum huius 6Laurenti’, ut sit ‘ab arce Laurenti’, hoc est ‘ab arce urbis Laurenti’. 7Sed si est ab eo quod est ‘hic’ et ‘haec’ et ‘hoc Laurens’, ‘ab hoc||’ et ‘ab 8‘hac’ et ‘ab hoc Laurenti’ pro Laurentina posuit unde Lucanus 9‘Laurentinosque penates’. 10‘Laurentum’ nominatum est a ‘lauro’ inventa in arce teste ipso 11poeta. Compositum ab eo quod est ‘laurus lauriger’ unde ‘laurigeros 12currus’; a ‘laurus’ etiam ‘laureatus’ et ‘laureata’ et ‘laureatum’: Cicero 13‘fasces laureatos’, hoc est victoria laurum habentes. Ex eo proprium 14‘Laurentius Laurentia’ comprehensivum, quod Graeci 15‘περιεκτικόν’ vocant, ‘lauretum’ veluti ‘myrtetum, rosetum’. Dic derivativum. 16‘Laureus’ quomodo ‘myrteus, corneus’. Dic aliud derivativum. 17‘Laurentius’ proprium et ‘Laurentia’. ‘Laurus’ quotae est 18declinationis? Invenitur et secundae et quartae declinationis: est 19enim exceptum. Omnia enim arborum nomina in ‘‑us’ desinentia et 20feminina sunt et secundae declinationis ut ‘cupressus cupressi, 21myrtus myrti, ulmus ulmi, ornus orni, pyrus pyri’, exceptis quinque 22quae tam secundae quam quartae inveniuntur ‘quercus, laurus, pinus, 23cornus, ficus’. ‘Laurea’ quoque pro ‘lauro’ accipitur. 4‘Turnus’ quae pars orationis? Nomen. Quale? Proprium. Cuius 105, 5speciei? Univocae; potest enim etiam appellativum intellegi piscis 6nomen fluvialis. Fac ab eo possessivum. ‘Turnius Turnia Turnium’ 7sicut a ‘Saturno Saturnius Saturnia Saturnium’. Patronymicum potest 8secundum analogiam dici ‘Turnides’; sed raro in Latinis nominibus 9solent eiusmodi formae patronymicae fieri, quamvis poeta 10‘Scipiadas’ figuraverit a ‘Scipione’ (sed et ipsum ‘ἀπὸ τοῦ 11Σκιπίωνος’), quod Graecum esse videtur. 12‘Ab’ quae pars orationis? Praepositio. Cui casui servit? Ablativo. 13Quid interest inter ‘ab’ et ‘a’ et ‘abs’? Quod consonante sequente 14‘a’ scribendum plerumque est, vocali vero omnimodo ‘ab’. Invenitur 15‘ab’ etiam consonantibus sequentibus sed quae non aspere post ‘‑b’ 16sonant. ‘A’ vero vocali sequente, nisi loco sit consonantis, id est ‘i‑’ vel 17‘v‑’, numquam invenitur, ut ‘a Iove, a Venere’. ‘Abs’ autem ‘q‑’ vel ‘t‑’ vel 18‘c‑’ sequentibus paucis anteponitur tam in appositione quam in compositione, 19in appositione ut ‘abs te’ pro ‘a te’ et in compositione 20‘abstuli, absconde, absque ullo malo’ pro ‘sine ullo malo’. 1‘Arce’ quae pars orationis? Nomen. Quale? Appellativum. 2Cuius speciei? Derivativae. Unde derivatur? Ab ‘arceo’ verbo ‘arx’, 3quae arcet facile munimento suo hostes. Inde etiam summitates 4montium, ex quibus facile possunt depelli hostes, ‘arces’ dicuntur et 105, 5‘arcus’ quod longe arceat similiter hostes. Declina verbum. ‘Arceo 6arces arcet’. Cuius est significa||tionis? Activae. Quotae est coniugationis? 7Secundae. ‘Arceo’ verbum activum indicativo modo dictum 8tempore praesenti ‘arceo’, praeterito imperfecto ‘arcebam’, 9praeterito perfecto ‘arcui’, plusquamperlecto ‘arcueram’, futuro ‘arcebo’; 10imperativo modo tempore praesenti ‘arce arceat arceamus 11arcete arceant’, futuro ‘arceto tu arceto ille arcetote arceant’, optativo 12modo tempore praesenti et praeterito imperfecto ‘utinam arcerem’, 13praeterito perfecto et plusquamperfecto ‘arcuissem’, futuro 14‘arceam’; subiunctivo modo tempore praesenti ‘cum arceam’ imperfecto 15‘arcerem’, perfecto ‘arcuerim’, plusquamperfecto ‘arcuissem’, 16futuro ‘arcuero’. Infinitivo modo tempore praesenti ‘arcere’, praeterito 17‘arcuisse’, futuro ‘arcitum ire’ vel ‘arciturum esse’; gerundia vel 18participialia ‘arcendi arcendo arcendum arcitum arcitu’. Participia 19veniunt a verbo activo duo, praesentis temporis et futuri, praesentis 20‘arcens’ futuri ‘arciturus’. Declina passivum. ‘Arceor arceris’ vel 21‘arcere arcetur arcebar arcitus sum’ vel ‘fui’ secundum analogiam 22quamvis in usu deficit (compositum tamen eius ‘coerceor coercebar 23coercitus sum’ in frequenti est usu); plusquamperfecto ‘arcitus eram’ 24vel ‘fueram’, futuro ‘arcebor’, imperativo modo tempore praesenti 25‘arcere arceatur arceamur arcemini arceantur’, futuro ‘arcetor tu 26arcetor ille arceminor arceantur’ vel ‘arcentor’; optativo modo ‘utinam 27arcerer’, praeterito perfecto et plusquamperfecto ‘arcitus essem’ 28vel ‘fuissem’, futuro ‘arcear’; subiunctivo ‘cum arcear’, praeterito imperfecto 29‘arcerer’, praeterito perfecto ‘arcitus sim’ vel ‘fuerim’, praeterito 30plusquamperfecto ‘arcitus essem’ vel ‘fuissem’, futuro ‘arcitus ero’ 31vel ‘fuero’; infinito praesenti ‘arceri’, praeterito ‘arcitum esse’ vel ‘fuisse’, 32futuro ‘arcitum iri’; gerundia vel participialia communia sunt autem 33tam in activo quam in passivo: ‘arcendi arcendo arcendum arcitum 34arcitu’. Participia veniunt a verbo passivo duo, praeteriti et futuri, 35praeteriti ‘arcitus’ futuri ‘arcendus’. 6‛Atque ea diversa penitus dum parte geruntur’ 7Scande versum. ‘Atqueea diuer sapeni tusdum partege runtur’. 8Quot caesuras habet iste versus? Duas, semiquinariam ‘atque ea 9diversa’, et semiseptenariam ‘atque ea diversa penitus’. Quot figurarum 107, 10est iste versus? Decem. Quare? Quia constat ex tribus dactylis 11et duobus|| spondeis. Tracta singulos pedes. Atque ea dactylus ex 12una longa et duabus brevibus et cetera. Quot partes orationis habet 13iste versus? Septem, ‘atque, ea, diversa, penitus, dum, parte, geruntur’. 14Quot habet nomina? Duo. Quae? ‘Diversa’ et ‘parte’. Quot verba? 15Unum, ‘geruntur’. Quot pronomina? Unum, ‘ea’. Quot adverbia? 16Duo, ‘penitus’ et ‘dum’. Quot coniunctiones? Unam, ‘atque’.