Prisc. part.

5Cur ‘conticitum 6ire’ facit futurum? Quia per formam participii praeteriti temporis 7neutri et infinitum ‘ire’ vel ‘iri’ tam activum quam passivum profertur 8ut ‘tacitum ire’ et ‘tacitum iri’ [vel futurum activi participium et ‘esse’ 9vel ‘fuisse’, ‘taciturum esse’ vel ‘fuisse’. ‘Taciturus’ est enim participium 10futuri, praeteriti vero ‘tacitus tacita tacitum’]. Ergo in neutris verbis, 11quamvis non sint participia praeteriti, ad similitudinem habentium 12haec proferimus ut ‘statum ire’ sicut|| ‘amatum ire’ et duo supina 13‘tacitum tacitu, statum statu’ ex quo ‘staturus’ ut ‘amatum amatu 14amaturus’. Sic in ceteris quoque. 1Cur ‘conticui’ facit praeteritum 2perfectum? Quia omnia in ‘‑ceo’ desinentia mutant ‘‑eo’ in ‘‑ui’ divisa et 3faciunt supra dictum tempus, ut ‘arceo arcui, iaceo iacui’ excepto 4‘mulceo mulsi’. Fac inchoativum ab eo quod est ‘conticeo’. ‘Conticesco’; 63, 5quidam tamen ‘conticisco’ protulerunt sed regula magis in 6inchoativis ‘‑e‑’ paenultimam flagitat in his quae a verbis secundae 7declinationis derivantur, ut ‘horreo horresco, ferveo fervesco, caleo 8calesco’. Inveniuntur enim ab aliis quoque coniugationibus sed raro 9ut ‘amasco, hisco, labasco, scisco’. Declina passivum. Indicativo ‘conticeor 10conticebar conticitus sum’ vel ‘fui conticitus eram’ vel ‘fueram 11conticebor’; imperativo ‘conticere conticeatur conticeamur conticemini 12conticeantur, conticetor tu conticetor ille conticeminor conticeantur’ 13vel ‘conticentor’; optativo ‘utinam conticerer conticitus 14essem’ vel ‘fuissem conticear’; subiunctivo ‘cum conticear conticerer 15conticitus sim’ vel ‘fuerim conticitus essem’ vel ‘fuissem conticitus ero’ 16vel ‘fuero’. Infinita ‘conticeri conticitum esse’ vel ‘fuisse conticitum 17iri’. Dic participia. ‘Conticitus conticendus’. 1Cur solent Romani praeteritum 2perfectum in ‘‑or’ terminantium verborum et omnia tempora 3quorum regula a praeterito perfecto nascitur per participia declinare? 4Quia apud Graecos quoque in plurimis verbis in quibus 64, 5secunda et tertia persona indicativi deficit in praeterito per participium 6eas declinant et optativi quoque et subiunctivi praeterita, ut 7‘τέτυμμαι τέτυψαι τέτυπται τετύμμεθα τετυμμένοι ἐστέ 8τετυμμένοι εἰσίν’. Sic et optativa et subiunctiua, quod Romani in 9omnibus in ‘-or’ terminantibus faciunt. Et sciendum quod a participio, 10ut supra dictum est, praeteriti temporis solent nasci infinita 11futuri tam activa quam passiva, ut ‘conticitum ire’ et ‘conticitum iri’ 12et passivi quoque sive impersonalis praeteritum infinitum, ut ‘conticitum 13esse’ vel ‘fuisse’ et supina duo ‘conticitum conticitu’ et futuri 14participium activum ‘conticiturus’. Et haec quidem a participio 15praeteriti. A participio vero praesentis – quod nascitur in prima 16quidem et secunda coniugatione a secunda persona cum extremae 17syllabae interponimus ‘‑n-’, ut ‘amas amans, doces docens’; in tertia vero 18et quarta a prima persona mutata ‘‑o’ in ‘‑ens’, ut ‘lego legens, facio 19faciens, audio audiens, venio veniens’, exceptis ‘eo’ et ‘queo’ et ‘quae’ ex 20his componuntur (haec enim ante ‘‑e‑’ ‘i’ habent in nominativis 21participiorum: nam ‘iens’ et ‘quiens’ faciunt participia; in genetivo 22vero per transmutationem ‘i’ in ‘e’ et ‘e’ in ‘u’ declinantur ‘iens euntis, 23quiens queuntis’ contra omnium participiorum morem) – a praesenti 24vero participio activo nascitur futurum passivi ‘‑s’ finali abiecta et 25addita ‘‑dus’, ut|| ‘amans amandus, docens docendus, legens legendus, 26faciens faciendus, audiens audiendus’; ‘iens’ autem et ‘quiens’ et ex his 27composita a genetivo faciunt futurum, ‘adiens adeuntis adeundus’. 6-14Gerundia quoque tria a participio futuri nascuntur ex tribus eius 7-14casibus, id est genetivo dativo accusativo, ‘amandi amando amandum, 8-14docendi docendo docendum, faciendi faciendo faciendum, 9-14audiendi audiendo audiendum, eundi eundo eundum’. Dic nomen 65, 10-14verbale ex eo quod est ‘conticeo’. ‘Conticitor conticitrix’ quae, quamvis 11-14regula concedat dicere, tamen, nisi in usu inveniamus auctorum, 12-14non temere debemus proferre. Ipsa res ‘conticinium’. A ‘taceo’ 13-14simplici fit ‘taciturnus’ et ‘taciturnitas’ et ‘taciturius’ et ‘tacitus’ participiale. 1‘Omnes’ quae pars orationis? Nomen. Quale? Appellativum. 2Cuius est speciei? Numeralis. Omnia autem numerorum significativa 3appellativa sunt quamvis sint quaedam cognomina propria 4quae vocem quidem habent numerorum non tamen etiam significationem 65, 5ut ‘Quintus Catulus, Decimus Brutus’. Potest habere comparationem 6hoc nomen? Non. Quare? Quia nullum nomen numerum 7significans comparationem potest habere, cum unusquisque numerus 8in se constat nec augeri aut minui in sua qualitate potest 9excepto prior quod de duobus ordinem significat. Cuius est generis 10hoc nomen? Communis. Cur? Quia omnia in ‘‑is’ desinentia si apud 11Graecos vel communia sint vel mobilia, quae illi trigene vocant, 12apud nos sine dubio communia sunt, ut ‘πᾶς πᾶσα πᾶν’ ‘hic’ et ‘haec 13omnis’ et ‘hoc omne’, ‘χρήσιμος χρησίμη χρήσιμον’ ‘hic’ et ‘haec 14utilis’ et ‘hoc utile’, ‘ὁ δύσκολος ἡ δύσκολος τὸ δύσκολον’ ‘hic’ et 15‘haec difficilis’ et ‘hoc difficile’. Cuius est numeri? Pluralis. Et sciendum 16quod hoc nomen, id est omnis, eandem vim habet significationis, 17sive singulariter sive pluraliter dicatur (‘omnis’ enim ‘homo’, si 18dicam, et ‘omnes homines’ idem significo) et omnia quae similem 19vim habent id est ‘cunctus’ et ‘cuncti’ et ‘universus’ et ‘universi’. Cuius 20est figurae? Simplicis. Fac ab eo compositum. ‘Omnipotens, omnifariam, 21omniparens, omnigena’. Vergilius in octavo 22‘omnigenumque deum monstra’. 10Fac adverbium simplex. ‘Omnino’. Cuius est casus? Nominativi hic. 11Idem tamen est etiam vocativus in omni plurali numero. Accusativus 12vero|| huiuscemodi nominum, id est quae nominativum et 13genetivum singularem similem habent, pluralis tam in ‘‑es’ productam 14quam in ‘‑is’ longam terminant. 1‘Intenti’ quae pars orationis? Participium. Quid est participium? 2Pars orationis partem capiens nominis partem verbi. Quot 3accidunt participio? Sex. Quae? Genus casus tempus significatio tempus 4numerus figura. Cuius est generis? Masculini. Cuius numeri? Pluralis. 66, 5Dic singulare. ‘Intentus intenta intentum’. Et sciendum quod 6omnia participii praeteriti et futuri temporis mobilia sunt et in 7masculino quidem et neutro genere secundum nomina secundae 8declinationis declinantur; in feminino vero primam declinationem 9servant. Praesentis autem temporis participia communia sunt trium 10generum ut ‘hic’ et ‘haec’ et ‘hoc amans’ et tertiae declinationis. Sciendum 11tamen quod sunt quaedam verba quorum significatio ad solos 12mares vel ad solas feminas pertinet; ad mares ut ‘futuo’, cuius participium 13quoque ad mares solos pertinet, ‘futuens’; nemo enim dicit 14‘haec futuens’, nisi figurate in epicoenis nominibus animalium ut 15‘haec aquila futuens’ quod, quamvis femininum proferamus, tamen 16marem intellegimus. Sic etiam in feminino: ‘nubo’ vir non dicit nisi 17si abneget sexum et quasi femina loquatur. Ergo ‘nubens’ quoque 18proprie de femina dicitur, nisi quod possumus figurate masculinis 19quoque generibus talia adiungere si dicam ‘magnus est ignis nubens 20mihi’ pro ‘amata’ dicens. 10Cuius est casus ‘intenti’? Nominativi; 11idem tamen est et vocativus. Cuius est significationis? Hoc primum 12debes scire, quod significatio participiorum tam a generibus verborum 13quam a formis sumitur; ergo a quinque generibus, id est 14activis neutris passivis communibus deponentibus, totidem nascuntur 67, 15species participiorum et a formis quattuor, id est perfecta 16meditativa inchoativa frequentativa, totidem formae participiorum 17dicuntur. Cuius est speciei? Passivae. Nascitur enim ab intendor 18verbo passivo. Cuius est formae? Eius cuius est verbum ex quo 19nascitur, id est perfectae. Potest aliam formam habere hoc verbum? 20Frequentativam, ‘intentor intentaris’, ex quo participium ‘intentatus’. 1Cuius est temporis? Praeteriti. Cuius figurae? Compositae. Ex 2quibus? Ex duobus integris et sciendum, quod simplex eius in usu 3tam per ‘‑tus’ quam per ‘‑sus’ invenitur, ‘tentus’ et ‘tensus’. Lucanus in 4secundo 67, 5<‘tensisque rudentibus actae’; 6idem in primo> 7‘et varias ignis tenso dedit aere formas’. 8‘Tentus’ tamen etiam a ‘teneor’ fit. Potest tamen etiam nomen esse ‘intentus’ 9unde ‘intentior intentissimus’. ‘Tentorium’ quoque hinc derivatur et 10‘tentigo’ et ‘tenor’.|| 11‘‑Que’ quae pars orationis? Coniunctio. Qualis? Copulativa. 12Cuius ordinis? Postpositivi. 6‘Ora’ quae pars orationis? Nomen appellativum, neutrum plurale, 7simplex, casus in hoc loco accusativi (idem tamen est semper 8in neutris nominativus et accusativus et vocativus). Dic singulare. 9‘Os oris’. Nam si correpte ‘os’ dicas aliud significas et ‘ossis’ dicis 68, 10genetivum. Fac diminutivum. ‘Oscillum, osculum’ et ex hoc ‘osculor 11oscularis’; ‘ostium’ quoque inde derivatur ex quo ‘ostiarius’ et ‘ostiatim’. 12‘Oro’ quoque verbum ab ‘ore’ est et ‘oraculum’.