Prisc. part.

13‘Tenebant’ quae pars orationis? Verbum activum perfectum 14indicativo modo dictum, temporis praeteriti imperfecti, numeri 15pluralis, personae tertiae, coniugationis secundae. Declina. ‘Teneo 16tenebam’ et cetera. Quam aliam formam facit hoc verbum? Frequentativam 17‘tento tentas’; composita ‘attineo, retineo, contineo, sustineo, 18pertineo, continens, continentia, retinaculum’; derivativa ‘tenax 19tenacis’. 1‛Postquam res Asiae Priamique evertere gentem’ 2Scande versum. ‘Postquam res Asi aePria miquee vertere 3gentem’. Quas habet caesuras? Semiquinariam et semiseptenariam. 4Quot figuras? Decem. Habet enim tres dactylos et duos spondeos. 68, 5Divide singulos pedes. ‘Postquam resAsi aePria miquee vertere 6gentem’. Quot partes orationis habet hic versus? Septem. Quot 7nomina? Quattuor. Quae? ‘Res, Asiae, Priami, gentem’. Quot verba? 8Unum, ‘evertere’. Quid aliud? Adverbium ‘postquam’ et coniunctionem 9‘‑que’. 7‘Postquam’ quae pars orationis? Adverbium. Quid est adverbium? 8Pars orationis quae adiecta verbo significationem eius explanat 9atque implet. Quot accidunt adverbio? Significatio et figura. 69, 10Comparatio enim non omnibus accidit adverbiis; accidentia vero 11debent generalia esse et communia omnibus speciebus eius dictionis 12cui accidunt. Ergo melius est pro comparatione addere accidentibus 13adverbio speciem. ‘Quaedam’ enim adverbiorum sunt 14‘πρωτότυπα’, id est primitiva vel primae positionis, ‘quae||dam’ derivativa. 15Primitiva ut ‘saepe, satis’, derivativa ut ‘saepius, satius’. 16‘Postquam’ igitur cuius est significationis? Temporis. Cuius figurae? 17Compositae. Ex quibus? Ex duobus integris post et quam. Quem 18habet accentum? Si per se proferatur vel praepostere acutum, in 19versu autem gravem. Dic derivativum a ‘post’. ‘Posterus postera 20posterum posteritas’, huius comparativum ‘posterior’, superlativum 21‘postremus’; et aliud ‘posticus postica posticum’ et ‘postea’ et ‘posthaec’ 22et ‘postmodo’. ‘Postes’ quoque inde videntur dictae quod post fores 23stant, ‘postumus’ etiam ab hoc est compositum et ‘postliminium’ et 24‘pomoerium’ quasi ‘post murum’ et ‘posthabeo’. 1‘Res’ quae pars orationis? Nomen. Quid est nomen? Pars orationis 2et cetera. Quot accidunt nomini? Quinque. Quae? Species 3genus numerus figura casus. Cuius est speciei? Appellativorum 4generalis; quamvis enim quidam grammatici incorporalia soleant 69, 5res dicere, tamen vera ratione omnia quae sunt sive corporalia sive 6incorporalia res possunt nominari, sicut hic ‘res Asiae’ dixit pro 7‘opes’, et ‘res publica’ et ‘res familiaris’ et ‘res uxoria’. Ergo, sicut supra 8diximus, significationem habet generalem et est primitivum. Fac 9igitur ex eo derivativum. ‘Recula’. Quidam et ‘reum’ inde dictum 10putant quod rei alicui obnoxius est. Cuius est generis? Feminini. 11Cur? Quia omnia nomina quintae declinationis feminina sunt excepto 12‘dies’, quod in singulari numero tam masculinum quam femininum 13invenitur, in plurali vero masculinum dumtaxat. Est etiam 14quod ab eo componitur, hoc est ‘meridies’, masculinum. Cur autem 15quintae est declinationis? In regulis quas de nomine scripsimus 16invenies. Cuius est numeri? Hic pluralis. Unde hoc possumus 17scire? Quia addidit ‘evertere’; verbum enim ‘everto’ accusativo singulari 18vel plurali necesse est adiungi. Singularis autem accusativus 19rem est. Cuius est figurae? Simplicis. Fac compositum ex eo quod 20est res. ‘Respublica, resuxoria’. Cuius est casus? Accusativi pluralis. 1Omne autem nomen quintae declinationis nominativum singularem 2et vocativum et nominativum pluralem et accusativum et vocativum 3similem habet. Dic regulam in ‘‑es’ productam terminatorum 4nominum consonante antecedente. Omnia nomina in ‘‑es’ productam 70, 5terminantia consonante antecedente tertiae sunt declinationis ut 6‘Verres Verris, Ulixes Ulixis, Achilles Achillis’; et omnia pares habent 7syllabas in nominativo et in genetivo exceptis ‘locuples locupletis, 8merces mercedis, heres heredis, Ceres Cereris, pes pedis’ et praeterea 9quintae declinationis ‘res rei, spes spei, fides fidei’. Antiqui vero et 10‘plebes plebei’ dicebant quod nunc ‘plebs plebis’ dicimus et ‘fames 11famei’ quod nunc ‘famis’.|| 1‘Asiae’ quae pars orationis? Nomen. Quale? Proprium. Omnia 2enim nomina provinciarum et urbium et montium et fluviorum et 3hominum et deorum vel aliarum rerum individuarum propria sunt. 4Cuius est speciei? Primitivae. Fac ab eo derivativum. ‘Asius Asia 71, 5Asium’, nec mirum; in multis enim provinciarum nominibus invenis 6similia esse derivativa primitivis et appellativa propriis, ut ‘Italus’ 7proprium est et gentile. Similiter ‘Danaus, Latinus, Hispanus, Siculus’ 8et ‘Sicanus’. Dic et aliud derivativum ab eo quod est ‘Asia’. ‘Asianus’ 9et ‘Asiaticus’; et invicem supra dicta tria pro sese proferri possunt. 10Proprie autem ‘Asius’ et ‘Asiaticus’ possessiva sunt. Inveniuntur autem 11haec eadem etiam propria ut ‘Scipio Asiaticus, Asianus gentile, 12Asiaticus victoriae’. Cuius declinationis est ‘Asia’? Primae. Quare? 13Quia omnia in ‘‑a’ desinentia masculina vel feminina vel communia 14primae sunt declinationis. Cur, cum litterarum nulla mutatio facta 15sit, accentus mutatur? Quia ‘‑a’ finalis apud Graecos producitur, 16apud nos correpta est. Accentus quoque apud nos mutatio facta 17est; hoc tamen scire debemus, quod, sive temporis sive litterarum 18fiat in nominativo commutatio, melius facimus si accentum ad 19latinitatem proferimus. Patronymica per omnes casus magis Graecorum 20sibi defendunt accentum quia servant Graecum nominativum, 21ut ‘Priamides Priamidae’. Licet tamen etiam in illis accentum 22servare Latinum quae, cum sint Graeca, non tamen aliena videntur 23formulis terminationum Latinarum ut ‘Creusa, Arethusa’; quae cum 24Latine proferantur licet ea etiam in nominativo circumflecti in 25paenultima syllaba. Non est tamen absurdum etsi Graecum accentum 26servabimus in nominativo dumtaxat. 9‘Priami’ quae pars orationis? Nomen. Quale? Proprium. Cuius 72, 10speciei? Derivativae ἀπὸ τοῦ ‘πρίασθαι’. Fac ab eo derivativum 11possessivum. ‘Priameius Priameia Priameium’, patronymicum ‘Priamides, 12Priamis’. Cuius est generis? Masculini, numeri singularis, 13figurae simplicis, casus genetivi, declinationis secundae. Quare? 14Quia omnia nomina cuiuscumque generis apud Graecos in ‘‑ος’ desinentia 15nominativum apud nos mutant ‘‑ος’ in ‘‑us’ et secundae sunt declinationis, 16ut ‘Πρίαμος’ ‘Priamus Priami’, ‘Κῦρος’ ‘Cyrus Cyri’, ‘Κύπρος’ 17‘Cyprus Cypri’, ‘Πύλος’ ‘Pylus Pyli’, ‘πέλαγος’ ‘pelagus pelagi’; nam 18‘genus genero’ magis Latinum est quomodo ‘munus munero’. Quibus 19enim huiuscemodi adiacent verba sine dubio Latina sunt. 20‘‑Que’ quae pars orationis? Coniunctio. Cuius potestatis? Copulativae, 21ordinis postpositivi, figurae simplicis. Fac ab eo compositum.|| 22‘Atque, neque, itaque, quoque’. Cuius est accentus? 23Encliticum est, id est suum accentum inclinat in syllabam extremam 24antepositae dictionis; hoc autem et aliae duae coniunctiones 25habent, ‘‑ne’ et ‘‑ve’. 1‘Evertere’ quae pars orationis? Verbum. Cuius modi? Infiniti, 2formae perfectae, coniugationis tertiae correptae. Quare? Quia ‘‑e‑’ 3correptam habet paenultimam. Cuius generis vel significationis? 4Activae, figurae compositae. Ex quibus? Ex duobus integris, ‘e’ 72, 5praepositione et ‘verto’ verbo. Temporis praesentis et praeteriti 6imperfecti: numeros enim et personas infinita non habent unde et 7nomen acceperunt a defectione numerorum et personarum. Declina. 8‘Everto evertebam everti everteram evertam’; imperativo modo 9‘everte evertito’; optativo ‘utinam everterem evertissem evertam’; 10subiunctivo modo ‘cum evertam everterem everterim evertissem evertero’; 11infinitivo ‘evertere evertisse eversum ire’ vel ‘eversurum esse’. Impersonalia 12‘evertitur evertebatur eversum est’ vel ‘eversum fuit’, ‘eversum 13erat’ vel ‘fuerat, evertetur’; imperativo ‘evertatur evertitor’; optativo 14utinam ‘everteretur eversum esset’ vel ‘fuisset evertatur’; subiunctivo 15‘cum evertatur everteretur eversum sit’ vel ‘fuerit eversum esset’ vel 16‘eversum fuisset, eversum erit’ vel ‘fuerit’; infinitivo ‘everti eversum esse’ vel 17‘fuisse eversum iri’. Gerundia vel participialia ‘evertendi evertendo 18evertendum eversum eversu’. Participia activa ‘evertens eversurus’ 19passiva ‘eversus evertendus’. Cur ‘everto’ ‘everti’ praeteritum facit? 20Quia hoc solum ante ‘‑t‑’ ‘‑r‑’ habuit in hac coniugatione, id est tertia, et 21mutauit ‘‑o‑’ in ‘‑i‑’ et fecit praeteritum. In participio tamen praeterito 22passivi pro ‘‑t‑’ ‘‑s‑’ habuit, ‘eversus’. Etiam ‘everror’ verbum ‘eversus’ facit 23participium eiusdem temporis. Fac ab eo frequentativum. ‘Everso 24eversas eversat’. Et sciendum quod plerumque solent frequentativa 25a participiis praeteriti temporis fieri, ut ‘scribo scriptus’ et ‘scripto 26scriptas scriptat, domo domitus domito domitas domitat, curro 27cursus curso cursas cursat’ et ‘cursito cursitas cursitat’; ergo ‘verto 28versus verso versas versat’. Hinc est et ‘versutus’ et ‘Vertumnus’ et 29‘vertex’ et ‘vertigo’ et ‘verticulum’ et ‘versura’.