Prisc. part.

9‘Interea’ quae pars orationis? Adverbium. Quid est adverbium? 10Pars orationis et cetera. Quot accidunt adverbio? Tria significatio 11species figura; nam comparatio non est generale accidens omni 12adverbio, speciem autem omnia habent adverbia. Sunt enim vel 13primitiva vel derivativa. Cuius est significationis hoc adverbium? 14Temporis, potest tamen esse et loci. Cuius speciei? Derivativae, ab 15in enim derivatur inter ex quo hoc adverbium componitur. Cuius 16est figurae? Compositae. Ex quibus? Ex integro et corrupto, ‘inter’ 17et ‘ea’. Ideo autem corruptum dicimus ‘ea’ quia cum sit neutrum 18plurale corripi debuit sed, quia factum est adverbium, producit ‘‑a’. 19In omni enim adverbio ‘‑a’ finalis producitur excepto ‘ita’; potest 20tamen et ablativus intellegi singularis qui in compositione solet 21huiuscemodi inveniri ut ‘quacirca, quapropter’. 1‘Medium’ quae pars orationis? Nomen. Quid est nomen? Secun||dum 2Donatum pars orationis cum casu corpus aut rem proprie 3communiterve significans; secundum Apollonium pars orationis 4quae singularum corporalium rerum vel incorporalium sibi subiectarum 78, 5qualitatem propriam vel communem manifestat. Quot accidunt 6nomini? Sex, qualitas species genus numerus figura casus; 7nam comparatio generale accidens non est. Quale est hoc nomen? 8Appellativum. Cuius speciei? Adiectivae; est tamen et ad aliquid et 9mobile. Et videtur etiam derivativum esse a ‘modo’, hoc est a mensura 10unde est et ‘modius’, et differentiae causa ‘medius’ mutavit ‘‑o‑’ in 11‘‑e‑’; vel a Graeco dictum est ‘μέσος’ ‘medius’. Sciendum tamen quod 12omnia adiectiva appellativorum in ‘‑us’ desinentia mobilia sunt excepto 13‘vetus veteris’ quod antiquissimi ‘veter’ dicebant. Cuius est 14generis? Neutri. Dic masculinum. ‘Medius’ ex quo fit ‘media medium’; 15omnia enim tam in ‘‑us’ quam in ‘‑er’ desinentia adiectiva, si sint 16secundae declinationis, cum apud Graecos vel communia inveniuntur 17vel mobilia sunt, apud nos sine dubio mobilia sunt ut ‘ὁ εὐτυχὴς’ 18καὶ ‘ἡ εὐτυχὴς, τὸ εὐτυχές’ ‘hic fortunatus haec fortunata hoc 19fortunatum’, ‘ὁ ἀγαθὸς ἡ ἀγαθὴ τὸ ἀγαθόν’ ‘bonus bona bonum’, 20‘ὁ ὁπλοφόρος ἡ ὁπλοφόρος τὸ ὁπλοφόρον’ ‘armiger armigera 21armigerum’, ‘ὁ ἱερὸς ἡ ἱερὰ τὸ ἱερόν’ ‘sacer sacra sacrum’. Cuius est 22numeri? Singularis, figurae simplicis, casus hic accusativi; ‘tenebat’ 23enim verbum accusativum exigit. Est tamen in onmibus neutris 24idem casus nominativus et accusativus et vocativus. Cuius est 25declinationis? Secundae; omnia enim in ‘‑um’ desinentia sine dubio 26secundae sunt. Fac ab eo derivativum. ‘Medietas, mediocris, 27meditullium’; ‘mediastinus’ quoque inde videtur componi quia medias 28partes balnei tenet, hoc est in medio lavantium stat. Dic aliud 29compositum. ‘Mediterraneus’ et ‘mediamna’; adverbium ‘medie’. Verbum 30ab eo compositum ‘dimidio dimidias dimidiat’ unde ‘dimidiatus’. 1‘Aeneas’ quae pars orationis? Nomen. Quale? Proprium. Cuius 2speciei? Primitivae, generis masculini, numeri singularis, figurae 3simplicis, casus nominativi. Quotae est declinationis? Primae. Cur? 4Quia omnia Graeca in ‘‑as’ desinentia, si apud illos per ‘‑ου’ dipthongon 80, 5efferunt genetivum, apud nos sine dubio primae sunt declinationis ‘Αἰνείας 6Αἰνείου’ ‘Aeneas Aeneae’. Antiqui tamen huiuscemodi nomina absque 7‘‑s’ solebant proferre, quod Terentius ubique facit, ‘Sosia, Byrria, 8Chaerea, Geta’ ponens, ut in Andria 9‘aut tu aut hic Byrria’ 10et Iuvenalis 11‘ceu Marsya victus’.|| 12Fac derivativum ab eo quod est ‘Aeneas’. Possessivum ‘Aeneius 13Aeneia Aeneium’ et secundum Apuleium ‘Aeneanicus Aeneanica 14Aencanicum’; sic enim ponit in epitomis historiarum ‘Aeneanica 15gens’. Patronymicum ‘Aeneades’ secundum analogiam; nam in ‘‑as’ vel 16in ‘‑es’ desinentia si faciunt in ‘‑ου’ genetivum Graecum in ‘‑ades’ faciunt 17patronymica. Itaque hoc ubique usus est poeta ut in octauo Aeneidos 18‘Aeneadae in ferrum pro libertate ruebant’ 19et in primo 20‘defessi Aeneadae’; 21in uno tamen loco auctoritate poetica usus ‘Aenides’ dixit: in nono 22‘sit satis Aenide telis inpune Numanum 23oppetiisse tuis’, 24quasi ab ‘Aeneus’ nominativo, sicut a ‘Peleus’ ‘Pelides’. Unde etiam 25poemati suo ‘Aeneis’ inscripsit, quod est femininum ‘Aeneidae’, quod 26per synaeresin ‘Aeniden’ dixit, sicut pro ‘Peleides’ ‘Pelides’. Ceterum secundum 27analogiam ab ‘Aeneade’ ‘Aeneas’ debebat dici. 8‘Iam’ quae pars orationis? Adverbium. Cuius est significationis? 9Temporalis. Cuius est speciei? Primitivae, figurae simplicis. Quem 81, 10accentum recipit? Per se acuitur, in versu autem gravatur nisi 11encleticum ei adiungatur: tunc enim acuitur. 12‘Classe’ quae pars orationis? Nomen. Quale? Appellativum. 13Cuius speciei? Secundum quosdam derivativae: quidam enim 14derivatum esse ἀπὸ ‘τῶν κάλων’ putant; est autem ὁμώνυμον vel 15univocum. Nam plura significat, id est et navium multitudinem et 16hominum collegia, quae Graeci ‘σπείρας’ vocant, et equitum 17ordines. Fac derivativum. ‘Classicus classica classicum’; sonitus quoque 18tubarum classica inde nominatur quia classes equitum ordines 19vocantur, ut dictum est, qui maxime utuntur tubis. 1-82,21‘Tenebat’ quae pars orationis? Verbum. Quid est verbum? Secundum 2-82,21Donatum pars orationis cum tempore et persona sine casu, 3-82,21secundum alios pars orationis cum tempore et modis sine casu 4-82,21actum vel passionem significans. Non enim omnia verba personas 81, 5-82,21habent, ut infinita et impersonalia et gerundia; oportet autem 6-82,21definitiones generales esse. Quot accidunt verbo? Qualitas coniugatio 7-82,21genus numerus figura tempus per||sona. Qualitas verborum 8-82,21in quo est? In modis et in formis. Cuius est modi? Indicativi, 9-82,21formae perfectae, coniugationis secundae (‘teneo tenes’), generis 10-82,21sive significationis activae, numeri singularis, figurae simplicis, 11-82,21temporis praeteriti imperfecti, personae tertiae. Declina. Praesens 12-82,21‘teneo’, praeteritum imperfectum ‘tenebam’, praeteritum perfectum 13-82,21‘tenui’, plusquamperfectum ‘tenueram’, futurum ‘tenebo’; 14-82,21imperativo modo ad secundam et tertiam personam temporis praesentis 15-82,21‘tene teneat tenete teneant’, futuri ‘teneto tu teneto ille tenetote 16-82,21teneant’ vel ‘tenento’; optativo modo tempore praesenti et 17-82,21praeterito imperfecto ‘utinam tenerem’ praeterito perfecto et plusquamperfecto 18-82,21‘tenuissem’, futuro ‘teneam’; subiunctivo modo tempore 19-82,21praesenti ‘cum teneam’ praeterito imperfecto ‘cum tenerem’ 20-82,21praeterito perfecto ‘cum tenuerim’ plusquamperfecto ‘cum tenuissem’ 21-82,21futuro ‘cum tenuero’; infinitivo modo numeris et personis tempore 22-82,21praesenti ‘tenere’ praeterito ‘tenuisse’ futuro ‘tentum ire’. Dicitur 23-82,21tamen et a ‘tendo tendis tentum ire’ sed in illo etiam ‘tensum ire’ 24-82,21possumus dicere, in hoc autem ‘tentum ire’ dumtaxat. Et similiter 25-82,21in omnibus quae per huiuscemodi voces participiales proferuntur. 1Sunt autem supina duo et infinitum futurum nec non etiam 2praeteritum in passivis et infinita impersonalium quae similia sunt 3passivis ‘tentum esse’ vel ‘fuisse’ et ‘tensum esse’ vel ‘fuisse tentum iri’ 4et ‘tensum iri’. Et quae differentia est inter infinita passivi et impersonalis? 82, 5Quia passivum verbo eget tantummodo ut ‘amari volo’: 6ostendo enim pati me velle aliquid ab alio; impersonalis vero 7infinitum non solum verbo, utpote infinitum, sed etiam certa aliqua 8persona sive per pronomen sive per nomen eget utpote impersonale. 9Si enim dicam ‘amari a me volo’ pro ‘amare’ accipitur quod est 10activum: impersonale enim semper activam vim habet. Gerundia 11‘tenendi tenendo tenendum tentum tentu’; participia veniunt a verbo 12activo duo praesentis temporis et futuri: praesentis ‘tenens’ futuri 13‘tenturus’. Declina etiam passivum. Indicativo modo tempore praesenti 14‘teneor’ praeterito imperfecto ‘tenebar’ praeterito perfecto ‘tentus 15sum’ vel ‘fui’ plusquamperfecto ‘tentus eram’ vel ‘fueram’ futuro 16‘tenebor’; imperativo modo tempore praesenti ad secundam et tertiam 17personam ‘tenere teneatur teneamur tenemini teneantur’, futuri 18‘tenetor tu tenetor ille teneminor teneantur’ vel ‘tenentor’; optativo 19modo tempore praesenti et praeterito imperfecto ‘utinam tenerer’, 20praeterito perfecto et plusquamperfecto ‘tentus essem’ vel ‘fuissem’, 21futuro ‘utinam tenear’; subiunctivo modo tempore praesenti ‘cum 22tenear’ praeterito imperfecto ‘cum tenerer’, praeterito perfecto ‘cum 23tentus sim’ vel ‘fuerim’, praeterito || plusquamperfecto ‘cum tentus 24essem’ vel ‘fuissem’ futuro ‘cum tentus ero’ vel ‘fuero’. Infinita ‘teneri 25tentum esse’ vel ‘fuisse tentum iri’; participia veniunt a verbo passivo 26duo praeteriti ‘tentus’ futuri ‘tenendus’. Nomen verbale ‘tentor’, femininum 27‘tentrix’, ipsa res ‘tentio’. Cur ‘teneo tenui’ et ‘teneor tentus sum’ 28facit praeteritum? Quia omnia in ‘‑neo’ desinentia sic faciunt praeteritum 29ut ‘moneo monui’ et ‘moneor monitus sum, seneo senui’, exceptis 30‘maneo mansi’ et ‘maneor mansus sum’ et ‘neo nevi neor netus sum’. 9‛Sic fatur lacrimans classique immittit habenas’ 84, 10Scande versum. ‘Sic fa turlacri mansclas siqueim mittitha benas’. 11Dic caesuras. Semiquinariam, <sic fatur lacrimans>, et semiseptenariam 12sic fatur lacrimans classique. Quot figurarum est iste versus? 13Decem. Cur? Quia habet duos dactylos et tres spondeos. 14Tracta singulos pedes. Sic fatur et cetera. Quot partes orationis 15habet iste versus? Septem. Quot nomina? Duo. Quae? ‘Classi, habenas’. 16Quot verba? Duo ‘fatur, immittit’. Quot participia? Unum, 17‘lacrimans’. Quid aliud? Adverbium ‘sic’ et coniunctionem ‘-que’. Tracta 18singulas partes. 1‘Sic’ quae pars orationis? Adverbium. Quid est adverbium? Pars 2orationis quae adiecta verbo significationem eius explanat atque 3implet. Quot accidunt adverbio? Tria significatio species figura. 4Cuius est significationis? Similitudinis, speciei primitivae, figurae 84, 5simplicis; et sciendum quod omnia in ‘‑c’ desinentia producuntur 6excepto ‘donec’ (nam nec inter coniunctiones ponunt). Quem accentum 7habet ‘sic’? Circumflectitur, nisi sit iurandi: tunc enim gravatur 8ut apud Vergilium in bucolico 9‘sic tua Cyrneas fugiant examina taxos’ 10et quando ‘ut’ vel ‘uti’ subiungitur ei ut ‘sicut dixit, sicuti iussit’. 1‘Fatur’ quae pars orationis? Verbum. Quid est verbum? Pars 2orationis cum tempore et modis sine casu actum vel passionem 3significans. Verbo quot accidunt? Septem. Qualitas coniugatio 4genus numerus figura tempus persona. Qualitas verborum in quo 85, 5est? In modis et in formis. Cuius est modi? Indicativi, formae 6perfectae, coniugationis primae. Cuius est generis vel significationis? 7Deponentis numeri singularis figurae simplicis temporis praesentis 8personae tertiae. Declina. ‘For fabar fatus sum’ vel ‘fui fatus 9eram’ vel ‘fueram fabor’; imperativo modo|| tempore praesenti ‘fare 10fetur femur famini fentur’. Nam in prima coniugatione imperativo 11modo secunda persona paenultimam habet ‘‑a‑’, tertia vero ‘‑e‑’, quam 12servant prima et tertia pluralis persona; nam secunda indicativum 13sequitur suum in omni coniugatione ut ‘amare ametur amemur 14amamini amentur’. In secunda vero coniugatione secunda quidem 15persona ‘‑e‑’ productam habet paenultimam, tertia autem ‘‑a‑’ post ‘‑e‑’ 16quam servant prima et tertia pluralis persona; ut ‘docere doceatur 17doceamur docemini doceantur’. In tertia coniugatione ‘‑e‑’ correptam 18habet paenultimam secunda persona ut ‘legere’, tertia vero ‘‑a‑’ quam 19servant prima et secunda pluralis ut ‘legere legatur legamur legimini 20legantur’; in quarta ‘‑i‑’ productam habet paenultimam ut ‘munire’, 21tertia vero persona ‘‑a‑’ post ‘‑i‑’, quam servant prima et tertia pluralis 22ut ‘munire muniatur muniamur munimini muniantur’. Sed haec in 23regulis verbalibus latius tractata invenies. Futuro ‘fator tu fator ille 24faminor fentur’ vel ‘fantor’; optativo modo tempore praesenti et 25praeterito imperfecto ‘utinam farer’, perfecto et plusquamperfecto 26‘fatus essem’ vel ‘fuissem’, futuro ‘fer’; subiuctivo modo tempore praesenti 27‘cum fer’, praeterito imperfecto ‘farer’ praeterito perfecto ‘fatus 28sim’ vel ‘fuerim’ plusquamperfecto ‘fatus essem’ vel ‘fuissem’ futuro 29‘fatus ero’ vel ‘fuero’; infinitivo modo tempore praesenti ‘fari’ praeterito 30‘fatum esse’ vel ‘fuisse’ futuro ‘fatum iri’; gerundia ‘fandi fando 31fandum fatum fatu’; participia veniunt a verbo deponenti tria, 32praesens praeteritum et futurum: praesens ‘fans’ unde et ‘infans’ qui 33loqui non potest, praeteritum ‘fatus fata fatum’, futurum ‘faturus 34fatura faturum’. Et sciendum quod in omni verbo quod habet 35participium praeteriti temporis, ex hoc per interpositionem ‘‑ru‑’ 36facimus futurum ut ‘amatus amaturus, doctus docturus, dictus dicturus’; 37sic et ‘fatus faturus’. Exceptis paucis, ‘mortuus moriturus’ in 38quo secundum analogiam ‘moritus’ debuit esse praeteritum (nullum 39enim participium geminat ‘‑u‑’); similiter ‘orior ortus oriturus’ pro 40‘orturus, partus pariturus, erutus eruiturus, cassus cariturus’. Sed 41haec quoque in regulis verborum latius tractavimus. Cur impersonale 42non habet hoc verbum? Quia nullum in ‘‑r’ desinens generat 43ex se impersonale, id est nec passivum nec commune nec deponens, 44excepto uno ‘misereor’ quod ‘miseret’ impersonale facit ex 45contrario illorum quae ex activis vel neutris nascuntur. Nam pleraque 46illorum vel magis omnia exceptis paucis passivam habent 47declinationem tertiarum|| personarum ut ‘statur, amatur, quiescitur, 48itur’. Excepta vero sunt ‘contingo contingit, placeo placet, evenio 49evenit’ et ‘vaco vacat, iuvo iuvat’ in quibus tertiae similia sunt activae 50personae vel neutrali impersonalia; nam ‘paenitet, piget, taedet, pudet, 51licet, libet’ positiva sunt quamvis ‘liceo’ et ‘libeo’ dicantur sed 52alterius sunt significationis. ‘Libeo’ enim ‘τὸ πελιδνοῦμαι’, ‘liceo’ vel 53‘liceor’ ‘ὑπερθεμαθίζω’ significat. Antiquissimi tamen et ‘paeniteo’ 54et ‘pudeo’ et ‘pigeo’ et ‘misereo’ dicebant. Nomen verbale vel participiale 55‘fandus fanda fandum’; pleraque enim verba etiam si participia 56futura passiva non habent, nomina tamen formae huiuscemodi 57pleraque habere inveniuntur. Praeteriti quoque pleraque participia 58in ‘‑tus’ desinunt et mutant ‘‑us’ in ‘‑or’ et faciunt nomen verbale ut 59‘amatus amator, doctus doctor, lectus lector, munitus munitor’; sic 60ergo ‘fatus fator’ possumus dicere. Antiqui tamen etiam passive 61proferebant ‘fatus’ pro ‘dictus’ dicentes; unde ‘fatum’ dictum et iussum 62dei. Id enim dicit esse Plato ‘fatum’ voluntatem et iussionem dei. Fac 63compositum ab eo quod est ‘for’. ‘Adfor adfaris adfatur’ ut apud 64Vergilium in secundo Aeneidos 65‘adfaturque deos et sanctum sidus adorat’. 66Et sciendum quod rarissime simplicis prima persona invenitur in 67usu, ‘for’ quomodo et ‘dor’. Ipsa res ‘fatus’ et ‘fatio’ et ‘fatum’. Inde 68putant quidam etiam ‘fas’ et ‘nefas’ dictum, id est quod iustum est 69dici vel taceri, ex quo ‘fasti’ et ‘nefasti dies’ et ‘fasti’ ‘τὰ ἡμερολόγια’. 70Cur participium huius verbi praeterito tempore ‘‑a‑’ habet ante ‘‑tus’? 71Quia omnia quae in ‘‑avi’ faciunt praeteritum in activis et omnia 72communia et deponentia primae coniugationis in ‘‑atus’, ‘‑a‑’ paenultima 73producta, praeteriti participium faciunt ut ‘amo amavi amatus, 74osculor osculatus, criminor criminatus’.