Prisc. part.

1‘Lacrimans’ quae pars orationis? Participium. Quid est participium? 2Pars orationis partem capiens nominis partemque verbi. 3Quot accidunt participio? Septem. Quae? Genus numerus figura 4casus tempus significatio forma. Cuius est generis? Communis 5trium generum. Omnia enim participia praesentia trium generum 6sunt et in duas desinunt consonantes, ‘‑n’ et ‘‑s’. Nam etsi naturaliter 7quaedam verba ad solos pertinent|| mares ut ‘futuo, devirgino’, vel 8ad feminas ut ‘futuor, nubor, devirginor’, possumus tamen haec in 9alterum sexum transferre vel figurate vel per irrisionem vel per 10epicoena, ut si dicam ‘bona anima est quae istant virginem devirginavit’ 11vel ‘bonus animus est qui illi marito nupsit’. Bene igitur 12dicitur quod omnia verba et participia apta sunt ut ad omne possint 13genus dici. Cuius est casus? Hic nominativi, potest autem esse et 14vocativi; omnia enim sive nomina sive participia nominativum et 15vocativum similem habent, exceptis Graecis et in ‘‑us’ desinentibus 16secundae declinationis, cuius propria si ante ‘‑us’ ‘‑i‑’ habuerint, abiecta 17‘‑us’ faciunt vocativum ut ‘Vergilius Vergili, Terentius Terenti’. Alia 18vero omnia ‘‑us’ in ‘‑e’ convertentia faciunt vocativum ut ‘Turnus Turne, 19socius socie, myrtus myrte’. Virgilius in bucolico 20‘et vos, o lauri, carpam et te, proxima myrte’. 21Est tamen etiam in huiuscemodi invenire saepe vel euphoniae vel 22metri causa nominativum pro vocativo positum, ut Lucanus in secundo 23‘degener o populus vix saecula longa decorum’ 24‘populus’ pro ‘popule’ et Virgilius in octavo Aeneidos 25‘corniger Hesperidum fluvius regnator aquarum’ 26‘fluvius’ pro ‘fluvie’. Cuius est temporis? Praesentis. Nulla enim 27participia in duas consonantes desinentia temporis praeteriti vel 28futuri inveniuntur. Sciendum autem quod, quomodo participia 29praeteriti temporis coniuncta cum verbis temporis praesentis praeteritum 30tempus significant ut ‘lectus sum es est’, sic participia praesentis 31si coniungantur cum verbis praeteriti temporis loco 32praeteriti temporis accipiuntur ut ‘amans feci, studens legi’. Cuius 33est significationis? Activae. Nascitur enim a verbo ‘lacrimo lacrimas 34lacrimat’ cuius activum vim passivam passivum vim activam videtur 35habere. Nam patitur dolorem qui lacrimat et facit qui lacrimatur. 36Multa tamen similia inveniuntur ut ‘lugeo’ et ‘lugeor, ploro’ et ‘ploror’. 1Cuius est formae? [...] Formas suorum verborum vel species habent 2participia, ut ‘lecturio lecturiens, fervesco fervescens, curso cursans, 3cursito cursitans’. Cuius est numeri? Singularis. figurae simplicis. 4Cui casui adiungitur? Accusativo, ‘lacrimans illum’. Necesse est 89, 5enim omnia participia his casibus adiungi quibus et verba ex quibus 6nascuntur ut ‘lacrima illum lacrimans illum, invideo tibi invidens 7tibi, misereor tui miserens tui’. Nam si ad alium casum 8transeant, perdunt vim participii et ad nomina transferuntur 9ut, si dicam ‘amans illum’, participium est quia et ‘amo illum’|| dicimus; 10sin autem ‘amans illius’ nomen est, quod significat ‘ὁ ἐραστἡς 11ἐκείνου’, unde et comparationem accipit ‘amantior amantissimus’. 12Similiter ‘timens illum’ et ‘timens illius, fugiens illum’ et ‘fugiens illius’ 13ut Terentius in Phormione ‘fugiens litium’. Semper tamen ex participio 14praesentis temporis et tria gerundia vel participialia solent 15nasci ablata ‘‑s’ et addita ‘‑di ‑do ‑dum’ ut ‘amans amandi amando 16amandum, lacrimans lacrimandi lacrimando lacrimandum’ et participium 17futuri passivum ‘lacrimandus’. A ‘lacrimor’ est tamen etiam 18nomen ‘ὁ δακρυτέος’. Quotae est declinationis ‘lacrimans’? Tertiae; 19omnia enim participia praesentis temporis tertiae sunt declinationis 20utpote in duas desinentia consonantes. Praeteriti vero participia 21temporis et futuri cum sint mobilia masculinum et neutrum secundae 22habent declinationis femininum vero primae, ut ‘hic’ et ‘haec’ et 23‘hoc lacrimans, lacrimatus lacrimata lacrimatum, [lacrimandus lacrimanda 24lacrimandum] lacrimaturus lacrimatura lacrimaturum’. 15‘Classi’: superius de hoc sufficienter tractavimus. 16‘‑Que’ quae pars orationis? Coniunctio. Quid est coniunctio? 17Pars orationis adnectens ordinansque sententiam. Quot accidunt 18coniunctioni? Tria potestas ordo figura. Cuius est potestatis? Copulativae, 19ordinis postpositivi; est autem enclitica et haec et aliae 90, 20duae coniunctiones ‘‑ve’ et ‘‑ne’. ‘‑Ne’ autem solet etiam abiecta ‘‑e’ encliticam 21vim possidere ut ‘Pyrrin, tanton’; quae enclitica, ‘‑que, ‑ve, ‑ne’, 22praepositionibus ante se positis non erigunt extremae syllabae 23fastigium ut ‘propterque illum, intente homines praeterne deos’. 1Cuius est figurae ‘‑que’? Simplicis; composita ‘‑que’ postponitur, ut 2‘atque, quoque, iamque’. Syllabice quoque additur in fine et vim 3coniunctionis amittit encliticae, ut ‘undique, denique, itaque’, quando 4antepaenultimo acuto profertur, id est quando coniunctio est 91, 5rationalis. Utraque et pleraque quaerunt, cum sint una pars orationis 6nec que divisa vel pro coniunctione accipitur, cur non tertium 7ab ultima acutum habuerunt. In quo possumus dicere quod accentus 8masculinorum et neutrorum, quia paenultimus est acutus, acuit 9etiam feminina in suam legem concidentia. Nec mirum euphoniae 10causa hoc in his evenisse cum in aliis quoque quibusdam compositis 11hoc idem invenitur ut ‘calefacis, tepefacis, suaverubens’, quae omnia 12debent secundum analogiam antepaenultimum habere acutum, 13paenultimum tamen habuerunt. 1‘Immittit’ quae pars orationis? Verbum. Cuius modi? Indicativi 2formae perfectae coniugationis tertiae correptae generis activi numeri 3sin||gularis figurae compositae. Ex quibus? Ex corrupto et 4integro. Nam in praepositio mutavit ‘‑n’ in ‘‑m‑’ quia sequens verbum 91, 5ab ‘m‑’ incipit. Solet enim, ‘‑p‑’ vel ‘‑m‑’ vel ‘‑b‑’ sequente, ‘‑n’ in ‘‑m‑’ converti ut 6‘compono, impono, committo, immitto, comburo, imbuo’. Cuius est 7temporis? Praesentis personae tertiae. Declina. Indicativo modo 8tempore praesenti ‘immitto’, praeterito imperfecto ‘immittebam’, 9praeterito perfecto ‘immisi’, plusquamperfecto ‘immiseram’, futuro 10‘immittam’; imperativo modo tempore praesenti ‘immitte immittat 11immittamus immittite immittant’, futuro ‘immittito tu immittito ille 12immittote immittant’ vel ‘immittunto’; optativo modo tempore praesenti 13et praeterito imperfecto ‘utinam immitterem’, praeterito perfecto 14et plusquamperfecto ‘utinam immisissem’, futuro ‘utinam 15immittam’; subiunctivo modo tempore praesenti ‘cum immittam’, 16praeterito imperfecto ‘cum immitterem’, praeterito perfecto ‘cum 17immiserim’, praeterito plusquamperfecto ‘cum immisissem’, futuro 18‘cum immisero’; infinita ‘immittere immisisse immissum ire’. Impersonalia 19‘immittitur immittebatur immissum est’ vel ‘fuit immissum 20erat’ vel ‘fuerat immittetur’; imperativo ‘immittatur’; optativo ‘utinam 21immitteretur immissum esset’ vel ‘fuisset immittatur’; subiunctivo 22‘cum immittatur immitteretur immissum sit’ vel ‘fuerit immissum 23esset’ vel ‘fuisset immissum erit’ vel ‘fuerit’; infinita ‘immitti immissum 24esse’ vel ‘fuisse immissum iri’; gerundia ‘immittendi immittendo immittendum 25immissum immissu’; participia activa ‘immittens immissurus’. 26Passivum ‘immittor immittebar immissus sum’ vel ‘fui 27immissus eram’ vel ‘fueram immittar’; imperativo ‘immittere immittatur 28immittamur immittimini immittantur, immittitor tu immittitor 29ille immittiminor immittantur’ vel ‘immittuntor’; optativo ‘utinam 30immitterer immissus essem’ vel ‘fuissem immittar’; subiunctivo ‘cum 31immittat immitterer immissus sim’ vel ‘fuerim immissus essem’ vel 32fuissem immissus ero’ vel ‘fuero’; infinitivo ‘immitti immissum esse’ 33vel ‘fuisse immissum iri’; participia passiva ‘immissus immittendus’; 34nomen verbale ‘immissor’, ipsa res ‘immissio’. Cur ‘immitto’ ‘immisi’ 35facit praeteritum? In ‘‑to’ desinentia verba ‘‑c‑’ quidem antecedente 36tria sunt, quorum unum in ‘‑xi’ facit praeteritum perfectum, ‘flecto 37flexi’, duo autem in ‘‑xui’, ‘necto nexui, pecto pexui’ vel ‘pectui’ (sic 38Asper de verbo; Charisius vero ‘pexi’ protulit). ‘‑E‑’ brevi antecedente 39in eandem syllabam terminantia duo inveniuntur, quorum alterum 40in ‘‑vi’ syllabam, alterum in ‘‑ui’|| divisas faciunt perfectum, ‘peto petivi, 41meto messui’: M. Cato in secundo originum ‘in campo Tiburti ubi 42hordeum demessuit’; Cassius Hemina in tertio annalium ‘ubi hordeum 43demessuerunt’. ‘‑R‑’ antecedente duo ‘verto verti, sterto stertui’; 44‘‑t‑’ antecedente unum ‘mitto misi’; ‘‑s‑’ unum ‘sisto steti’, quod etiam a ‘sto’ 45‘steti’ fit. Cum igitur in ‘‑si’ faciunt praeteritum perfectum, supina in 46‘‑sum’ vel ‘‑su’ faciunt ut ‘laesi lusi risi arsi, laesum lusum risum arsum, 47laesu lusu risu arsu’; unde et ‘laesus lusus risus arsus, laesurus 48lusurus risurus arsurus’. Fac alia a verbo ‘mitto’ composita. ‘Amitto, 49demitto, summitto, committo, admitto, permitto, promitto, praemitto, 50emitto, omitto, remitto’. Ab ‘admitto’ ‘admissarius’ ab ‘emitto’ ‘emissarius’ 51nascitur et a simplici ‘missus’ ‘hic’ et ‘haec missilis’ et ‘hoc missile’. 52Possumus et ‘hic’ et ‘haec missibilis’ et ‘hoc missibile’ dicere quomodo 53‘penetralis’ et ‘penetrabilis, docilis docibilis’. 1‘Habenas’ quae pars orationis? Nomen. Quale? Appellativum. 2Cuius speciei? Derivativae. Unde derivatur? A verbo ‘habeo’, unde 3etiam aspirationem habet et per ‘‑b‑’ mutam scribitur. Nam ‘avena’, 4quae ‘τὸν βρόμον’ significat, et sine aspiratione est et per ‘‑v‑’ scribitur. 93, 5Est igitur ‘habena’ cum aspiratione nomen verbale. Cuius generis? 6Feminini, numeri pluralis, figurae simplicis, casus accusativi, 7declinationis primae. Omnia enim in ‘‑a’ desinentia declinationis 8primae sunt exceptis neutris quae Graeca sunt et apud Graecos in 9‘‑τος’ faciunt genetivum. Apud nos autem ‘‑τος’ in ‘‑tis’ convertentia 10tertiae sunt declinationis: ‘τόρευμα τορεύματος’ ‘toreuma toreumatis’, 11‘σχῆμα σχήματος’ ‘schema schematis’. Litterarum vero nomina 12tam in ‘‑a’ quam ‘‑in’ quascumque alias litteras desinentia et apud nos et 13apud Graecos indeclinabilia sunt, ut ‘ἄλφα βῆτα γάμμα’. Non recte 14enim digammon Donatus posuit. Ab ‘habeo’ fit ‘habito, habitudo, 15habitaculum, habitabilis’; composita ‘inhibeo, cohibeo, perhibeo, prohibeo, 16exhibeo, adhibeo’. 11‛Tu quoque litoribus nostris Aeneia nutrix’ 12Scande versum. ‘Tuquoque litori busnos trisae neia nutrix’. 13Quot caesurus habet? Duas, semiquinariam ‘tu quoque litoribus||’ et 14semiseptenariam ‘tu quoque litoribus nostris’. Quot figurarum est? 94, 15Decem. Habet enim tres dactylus et duos spondeos. Tracta singulos 16pedes. ‘Tu, quoque, et, cetera’. Quot habet partes orationis? Sex. 17Quot nomina? Tria. Quae? ‘Litoribus, Aeneia, nutrix’. Quot pronomina? 18Duo, ‘tu, nostris’. Quid aliud? Coniunctionem ‘quoque’. Tracta 19singulas partes. 1‘Tu’ quae pars orationis? Pronomen. Quid est pronomen? Pars 2orationis quae pro nomine posita tantundem paene significat personamque 3recipit. Ideo autem paene quia substantiam tantum significat 4non tamen etiam qualitatem quomodo nomen. Bene igitur 94, 5videntur fecisse qui carentia personis finitis separant a pronominibus; 6nam pronomen proprie est quod pro nomine proprio ponitur. 7Itaque quia propria nomina plus aliis onmibus nominibus finita 8sunt (certam enim aliquam rem significant) pronomen quoque, 9quod loco proprii nominis accipitur, debet finitas habere personas. 1Sunt igitur pronomina, de quibus nulla dubitatio est, primitiva 2quidem primae personae ‘ego’ et obliqui casus eiusdem pronominis, 3secundae ‘tu’, tertiae vero sex ‘sui, ille, iste, ipse, hic, is’; derivativa 4primae personae ‘meus, noster nostras’, secundae ‘tuus, vester vestras’, 95, 5tertiae ‘suus’. Haec tam apud nos quam apud Graecos pronomina 6ab omnibus accipiuntur. Cetera vero quae sunt infinita vel interrogativa 7vel relativa substantiae vel qualitatis vel quantitatis vel numeri 8‑ substantiae infinitum vel interrogativum ‘quis’, relativum ‘qui’; 9qualitatis interrogativum vel infinitum vel relativum ‘qualis’ (significat 10enim ‘ποῖος’ paenultimo circumflexo et ‘ποιός’ ultimo acuto et 11‘ὁποῖος’) redditivum ‘talis’; quantitatis interrogativum vel infinitum 12vel relativum ‘quantus’ (significat enim ‘πόσος’ paenultimo acuto 13quod est interrogativum, et ‘ποσός’ ultimo acuto quod est infinitum, 14et ‘ὁπόσος’ quod || est relativum) redditivum ‘tantus’; numeri et 15interrogativum et infinitum et relativum ‘quot’ (significat enim 16‘πόσοι’ paenultimo acuto ‹quod est interrogativum et ‘ποσοί’ ultimo 17acuto› quod est infinitum et ‘ὁπόσοι’, quod est relativum), redditivum 18‘tot’. Derivantur ab eo quod est quis ‘cuius cuia cuium’ et ‘cuias’, 19et ab eo quod est ‘quot quotus’ et ‘quotenus’ (quibusdam ab eo quod 20est ‘tot’ videtur esse ‘totus’ sed alia videtur esse significatio) –, haec 21tamen omnia praedicta plerique Latinae artis scriptores pronomina 22esse infinita dixerunt. Nec mirum cum Didymus quoque et multi 23alii vetustissimi Graecorum inter articulos haec numeraverunt; 24Romani vero, cum articulos non habent inter pronomina haec 25posuerunt. Tanta autem videtur esse cognatio articulorum et pronominum 26quod Stoici in una parte orationis utrumque esse putant, 27articulos finitos dicentes pronomina. Quae vero grammatici Graecorum 28articulos ponunt, illi infinitos dicebant esse articulos nec 29non etiam supra dictas dictiones quas Apollonius et Herodianus et 30Dionysius inter nomina rationabiliter posuerunt. Haec autem latius 31in libro qui est de pronomine tractavimus sed, ut breviter dicam, 32loco propriorum nominum non possunt accipi ea quae generalia 33sunt etiam appellativorum. Nam dicentes ‘quis’ interrogamus de 34omni substantia, vel ‘qualis’ de omni qualitate, vel ‘quantus’ de omni 35quantitate, vel ‘quot’ de omni numero. Pronomen autem definitae 36alicuius personae vult esse et rem certam significare. Quot accidunt 37pronomini? Sex, species genus numerus figura persona casus. 38Cuius est speciei? Primitivae. Fac ex eo derivativum. ‘Tuus tua 39tuum’ et adverbium ‘tuatim’ et per epectasin ‘tute’, ‘te’ correpta, ut 40‘o Tite tute Tati tibi tanta tyranne tulisti’.