Ps. Aug. reg.

16Sunt sane nomina quae sono participia putantur, sed nomina 17sunt. Participia enim illa sunt quae a verbis veniunt, ut a 18‘lego’ ‘legens lecturus lectus legendus’; ‘tunicatus’ et ‘galeatus’ et 19‘clipeatus’ et ‘tropaeatus’ nomina sunt, non participia, quia non 20a verbis veniunt. 1Est unum participium praeteriti temporis in omni Latino 2sermone quod in formam nominis vel declinationem conversum 3est, ut est ‘mortuus’. Est enim ab eo quod est ‘morior’ et 4participio praeteriti temporis in ‘tus’ exire debuit per unum ‘u’, 4, 5non per duo. Nam ubi geminata ‘u’ littera nominativus est, nomen 6est, non participium, ut ‘fatuus’, ‘ingenuus’, ‘arduus’, ‘carduus’, 7‘exiguus’, ‘beluus’, ut Cicero dixit, ‘Inuus’ et talia. Contra 8regulam participiorum ‘mortuus’ putatur esse participium, sed 9in vim regulamque nominis conversum est. Restat ut de adverbio 10dicamus. | 7DE ADVERBIIS 8Adverbium ideo dictum est, quia adhaeret verbo nec potest 9verbi vis significantius sonare, nisi iungatur adverbium, ut 10puta verbum est ‘dico’, ‘navigo’, ‘valeo’, ‘curro’ et talia: haec non 11plenae significationis sunt, nisi adiciantur adverbia, ut ‘bene’, 12‘male’, ‘docte’, ‘feliciter’, ut ‘bene dicit’, ‘imperite dicit’, ‘prospere 13navigat’, ‘infeliciter navigat’, ‘integre valet’, ‘debiliter valet’, ‘agiliter 14currit’, ‘tardius currit’. Vides quia verborum plena significatio 15esse non potest, nisi fuerint adverbia coniuncta. 1Sic alia adverbia iunguntur ad explendam verbi significationem, 2ut sunt locorum adverbia, temporum adverbia, ut ‘hic 3dico’, ‘hic habito’, ‘intro eo’, ‘intus sum’, ‘foras eo’, ‘foris sum’, 4‘hinc navigo’; sic de tempore ‘cras navigo’, ‘hodie navigo’ et talia, 5, 5quae in aliis artibus late dicta sunt et intellectu plana sunt. Adeo 6haec ponere nolui, quia ad discendi fastidium brevitas opportuna 7est. 4Sane in adverbiis haec observare debemus: quando in ‘e’ 5, 5exeunt, quando in ‘ter’ syllabam, hoc ablativus casus docet; nam 6quando ablativus exit in ‘o’, in ‘e’ mittit adverbium, ut a ‘docto’ 7‘docte’, a ‘iusto’ ‘iuste’, a ‘perfecto’ ‘perfecte’, a ‘pio’ ‘pie’, a ‘valido’ 8‘valide’, a ‘fortunato’ ‘fortunate’, a ‘magno’ ‘magne’, ab ‘amplo’ 9‘ample’, a ‘minimo’ ‘minime’ et talia; quando autem in ‘ter’ 10syllabam exit adverbium, similiter, ut dixi, ablativus docet: ab 11‘agili’ ‘agiliter’, ab ‘humili’ ‘humiliter’, a ‘nobili’ ‘nobiliter’, ab 12‘acri’ ‘acriter’, a ‘forti’ ‘fortiter’, a ‘levi’ ‘leviter’, a ‘gravi’ ‘graviter’, 13a ‘iugi’ ‘iugiter’. 14Sed sunt quaedam quae, cum aspere sonarent, dimissa 15sunt nec ad hanc regulam tractanda sunt, ut a ‘miti’ ‘mititer’ non 16dicimus, a ‘tristi’ ‘tristiter’ non dicimus. Alia, ne aspere sonarent, 17perdiderunt ante ultimam syllabam, ut a ‘sapienti’ ‘sapienter’, 18non ‘sapientiter’, a ‘prudenti’ ‘prudenter’, non ‘prudentiter’, a 19‘praestanti’ ‘praestanter’, | non ‘praestantiter’. Sic ergo observemus 20ut euphoniam applicemus ad regulam. 1Ad euphoniam redeamus. Nam euphonia, id est suavitas 2bene sonandi, admissa est ad Latinum sermonem, ut aspera 3temperaret, et ab arte et ratione recessum est, ubi asperitas offendebat 4auditum; sic Cicero ait ‘impe‹t›ratum est a ratione ut 5, 5peccare suavitatis causa liceret’. Sed tamen in paucis admissa 6euphonia est. Nam ratio locuples est et iuris latissimi. 6Sane contra has regulas auctoritas ausa est et in paucis prae­ 7sumpsit, ut diceret Cicero ‘humaniter’, cum ‘humane’ dicere 8debuit, et Terentius 9‘vitam parce ac duriter 10agebat’ 11pro ‘dure’. Sed tamen ipsi auctores modestius et cum quodam 12pudore contra regulam pauca praesumpserunt. Nam et ‘falso’ 13dixerunt pro ‘false’ et ‘necessario’ pro ‘necessarie’ et ‘sedulo’ 14pro ‘sedule’ et ‘raro’ pro ‘rare’ et ‘crebro’ pro ‘crebre’ et ‘tuto’ 15pro ‘tute’; sic et alia tam pauca non licenter, sed verecunde 16usurpata. 1Sane sunt adverbia et per alias syllabas exeuntia: a ‘fundo’ 2‘funditus’, a ‘caelo’ ‘caelitus’, a ‘radice’ ‘radicitus’, a ‘penetralibus 3locis’ ‘penitus’, a ‘stirpe’ ‘stirpitus’; item in ‘im’: a ‘vico’ ‘vicatim’, 4ab ‘ostio’ ‘ostiatim’, a ‘viris’ ‘viritim’; item a ‘nimio’ ‘nimis’, ut 5, 5‘ne quid nimis’; 6exeunt in ‘ens’, ut ‘recens’, id est ‘recenti tempore’, ut Virgilius 7‘sole recens orto’, 8id est ‘recenti tempore’. Ergo haec omnia adverbia sunt.