Prisc. part.

10-114610‘Panditur’ quae pars orationis est? Verbum. Cuius est modi hoc 11verbum? Indicativi. Cuius formae? Perfectae. Cuius coniugationis? 12Tertiae. Cuius generis sive significationis? Passivae. Cuius numeri? 13Singularis. Cuius figurae? Simplicis. Cuius temporis? Praesentis. 14Cuius personae? Tertiae. Dic activum eius. ‘Pando pandis pandit’. 15Declina. ‘Pando pandebam pandi panderam pandam’. Cur mutata 16‘‑do’ in ‘‑di’ facit praeteritum perfectum? Quia omnia verba tertiae 17coniugationis quae ante ‘‑do’ ‘‑n‑’ habent mutata ‘‑do’ in ‘‑di’ faciunt praeteritum, 18ut ‘scando scandi, incendo incendi, offendo offendi, defendo 19defendi’. Excipiuntur abicientia quidem ‘‑n‑’ ‘fundo fudi, scindo scidi, 20findo fidi’, duplicantia vero primam syllabam ‘pendo pependi, tendo 21tetendi, tundo tutudi’. Declinat passivum. ‘Pandor pandebar passus 22sum’. Cur ‘passus’ facit participium praeteritum? Quia omnia passiva 23in ‘‑dor’ desinentia tertiae coniugationis verba, nisi sint a ‘‑dor’ verbo 24composita participium praeteritum in ‘‑sus’ faciunt, ut ‘ludor lusus, 25caedor caesus, defendor defensus, incendor incensus’. Sed notandum 26est quod, cum alia omnia quae ‘‑n‑’ habent ante ‘‑do’ etiam in participio 27ante ‘‑sus’ servant ‘‑n‑’, ut ‘offendo offensus, defendo defensus, incendo 28incensus, tendo tensus, pendo pensus, tundo tunsus’, hoc differentiae 113, 1causa ne femininum eius simile inveniatur proprio masculino, quod 113, 2est hic Pansa, ideo ‘passus passa passum’ facit, quamvis a ‘patior’ 113, 3quoque ‘passus’ facit et a ‘pateo’ ‘passus’, ut Vergilius in tertio 113, 4‘passis de litore palmis’ 113, 5et in primo 6‘crinibus Iliades passis’. 1147-117‘Fundo’ etiam ‘fudi fusus fecit’ nec duplicavit ‘‑s‑’, quia producta vocalis 8non egebat tali geminatione. ‘Fidi’ quoque et ‘scidi’, quia corripiunt 9paenultimam, duplicaverunt in participio ‘‑s‑’, ‘scissus’ et ‘fissus’. Vergilius 10in nono Aeneidos|| 11‘frangitur ac fisso transit praecordia ligno’. 12-2312Imperativus et optativus et subiunctivus et infinitus supra dicti 13verbi secundum analogiam declinantur. Dic supina. ‘Pandendi pandendo 14pandendum passum passu’. Dic participia. ‘Pandens passurus’. 15Dic passiva. Praeteriti ‘passus’, futuri ‘pandendus’, nomen 16verbale ‘passor’. In ‘‑sor’ autem desinentia vel in ‘‑xor’ verbalia feminina 17facere non possunt litterarum dissonantia prohibente. In ‘‑tor’ enim 18desinentia mutant ‘‑or’ in ‘‑rix’, ut ‘amator amatrix, doctor doctrix, 19raptor raptrix, fartor fartrix’. Nomen verbale rei ‘hic passus huius 20passus’, quod significat ‘τὸ βῆμα’, id est quod patet in spatio distantiae 21pedum. Est tamen et aliud verbale ‘pandus panda pandum’. 22Donatus ‘panda et contractior’ et Ovidius ‘panda naris erat’. Nam 23passio magis a patior est. 24-1151524‘Interea’ quae pars orationis? Adverbium. Quid est adverbium? 25Pars orationis quae adiecta verbo significationem eius explanat 26atque implet. Quot accidunt adverbio? Significatio species figura. 27Cuius est speciei? ‘Inter’ quidem ab ‘in’ praepositione videtur esse 114, 1natum quomodo a ‘sub’ ‘subter’ et ab ‘ex’ ‘exter’; ea vero primitivum est 114, 2pronomen ablativi casus singularis vel accusativi pluralis. Cuius est 114, 3significationis hoc adverbium? Temporis; potest tamen esse et loci. 114, 4Cuius est figurae? Compositae. Ex quibus? Ex integro et corrupto 114, 5si ea plurale accipimus. Inter enim integrum est quod plerique 6Latinorum praepositionem accipiunt, Graeci autem adverbium; ea 7vero corruptum quia accusativus pluralis a <corripit>; produxit 8tamen propter generalem regulam adverbiorum in ‘‑a’ terminantium 9quae omnia producuntur, ut ‘interea, propterea, praeterea’ excepto 10‘ita’. Possumus tamen dicere quia in compositione non necesse est 11separatorum constructionem servare et licere etiam ablativum singularem 12accipere in his adverbiis compositum cum praepositionibus, 13quomodo ‘quacirca, quapropter’, sic ‘interea, propterea’. 14Frequenter enim etiam simplices ablativi pro adverbiis accipiuntur, 15ut ‘una, qua, qui, dextra, sinistra’. 11516-2716‘Domus’ quae pars orationis? Nomen. Quale? Appellativum. 17Cuius speciei? A Graeco derivatur. Graeci enim ‘δωμᾶσθαι’ dicunt 18‘aedificare’ inde ‘ἐδωμήσατο’ et ‘δόμος’. Graece enim masculinum est 19et Latine femininum ‘haec domus’, quomodo ‘ὁ κρατήρ’ ‘haec cratera’, 20‘ὁ δεκάπους’ ‘haec decempeda’, ‘ὁ πανθήρ’ ‘haec panthera’, ‘ὁ 21χάρτης’ ‘haec charta’, ‘ὁ γαυσάπης’ || ‘haec gausape’. Dic derivativa a 22‘domo’. ‘Domicilium, domesticus, dominus, domo domas domat’ hoc 23est sub ‘domo’ et potestate mea facio: unde ‘maris domitor’ pro 24‘dominus’ et ‘dominator’ [inde etiam ‘dominus’]; hinc ‘Domitius’ et 25‘Domitianus’. Dic adverbia ex hoc. In loco ‘domi’ ‘ad locum domum, 26de loco domo’ quae Graeci dicunt ‘οἴκοι οἴκαδε οἰκόθεν’. Dic 27deminutivum. ‘Domuncula’. 28-1161928‘Omnipotentis’ quae pars orationis? Nomen. Quale? Appellativum. 29Cuius speciei? Adiectivae, figurae compositae. Ex quibus? Ex 30tribus corruptis, ‘omnium’ et ‘potis’ et ‘‑ens’, id est qui onmium potis est. 115, 1Antiqui enim ‘ens’ dicebant participium ab eo quod est ‘sum es est’. 115, 2Ideo ergo a ‘possum’ verbo ‘patens’ nascitur tam participium quam 115, 3nomen sed quando participium est et tempus significat et accusativo 115, 4nominum vel infinito verborum coniungitur nec comparationem 115, 5accipit ut ‘potens pugnare’ vel ‘potens bella facere’. Quando 6autem nomen est caret tempore et genetivo coniungitur comparationemque 7habet ut ‘porcus maris’ et ‘amans illius, potentior’ et 8‘amantior’. Sic ergo omnia participia similia possumus discernere 9tempore et coniugatione casuum et comparatione. Si enim verbi 10casum non sequantur, in vim nominum transeunt; similiter si tempus 11amittant et si comparationem assumant ut ‘fugitans litium’ 12‘doctus grammaticae, doctior doctissimus’. Cur in ‘‑tis’ desinit genitivus? 13Quia omnia nomina in ‘‑ns’ vel ‘‑ls’ vel ‘‑rs’ desinentia interposita 14‘‑ti‑’ faciunt genitivum, ut ‘puls pultis, mons montis, ars artis’, exceptis 15differentiae causa ‘frons frondis’ et ‘lens lendis’; praeterea glans 16glandis’ cuius quidem etiam similem genetivo quidam protulerunt 17nominativum. ‘Libripens’ quoque ‘libripendis’ facit servata consonante 18verbi ‘pendo’. Praeterea a ‘corde’ composita servantia ‘‑d‑’ notanda 19sunt ‘concors concordis, discors discordis, vecors vecordis’. 20-1171120Comparativum quidem ‘potens potentior potentissimus’ dicitur; 21‘omnipotens’ autem ideo non potest habere comparativum quia 22<quod est> supra omnia nemini potest comparari. Fac ab eo quod 23est potens ipsam rem. ‘Potentia’ et ‘potestas’. Quid interest inter 24‘potentiam’ et ‘potestatem’? ‘Potestas magis’ pro ‘vi’ accipitur, ‘potentia’ 25autem pro ‘dictione’; quidam etiam ‘potentatum’ dixerunt. Declina 26verbum. ‘Possum potes potest’. Eodem modo tempore praeterito 116, 1imperfecto ‘poteram’ tempore perfecto ‘potui’, plusquamperfecto 116, 2‘potuerant’, futuro ‘potero’; imperativo praesenti ‘potes possit pos||simus 116, 3poteste possint’, futuro ‘potesto tu potesto ille potestote possint’ 116, 4vel ‘possunto’; optativo modo tempore praesenti et praeterito imperfecto 116, 5‘utinam possim’, praeterito plusquamperfecto ‘potuissem’, futuro 6‘possim’. Subiunctivo praesenti ‘cum possim’, praeterito 7imperfecto ‘cum possem’, praeterito perfecto ‘potuerim’, praeterito 8plusquamperfecto ‘potuissem’, futuro ‘potuero’. Infinita ‘posse’, antiqui 9potesse (Terentius in Eunucho 10‘sed nihil tamen’), 11praeterito ‘potuisse’: in futuro deficit. Derivativa ex hoc possibilis. 11712-2012‘Olympi’ quae pars orationis? Nomen. Quale? Proprium; significat 13autem et montem et caelum Olympum dictum a Graeco quasi 14‘ὁλολάμπον’ quod undique luceat. Cuius speciei? Derivativae vel 15compositae a Graeco, id est ‘τοῦ ὅλου’ καὶ ‘λάμπειν’. Fac ab eo 16derivativum. ‘Olympicus Olympica Olympicum’ et proprium ‘Olympius 17Olympia Olympium’ certamen vel ‘Olympia’, quae in honorem 18Iovis celebrabantur certamina Pisis. Dic composita. ‘Olympiodorus’ 19et Olympionices. Dic patronymicum. ‘Olympias’, cuius secundum 20analogiam ‘Olympiades’ debet esse masculinum. 21-118821‛Oceanum interea surgens Aurora reliquit’ 22Scande versum. ‘Ocea numintere asur gensAu rorare liquit’. 117, 1Quot habet caesuras? Duas semiquinariam et semiseptenariam: 117, 2‘oceanum interea’ ecce semiquinaria. ‘Oceanum interea surgens’ ecce 117, 3et semiseptenaria. Quot figurarum est? Decem. Habet enim tres 117, 4dactylos et duos spondeos. Tracta pedes. ‘Ocea‑’ dactylus et cetera. 117, 5Quot partes orationis habet iste versus? Quinque, ‘Oceanum, interea, 6surgens, Aurora, reliquit’. Quot nomina? Duo, ‘Oceanum, Aurora’. 7Quot verba? Unum, ‘reliquit’. Quot participia? Unum, ‘surgens’. 8Quot adverbia? Unum, ‘interea’. 1189-229‘Oceanum’ quae pars orationis? Nomen. Quale? Proprium. 10Cuius speciei? Derivativae ‘ἀπὸ τοῦ ὠκέος’ enim, hoc est a celeri 11motu, dictus est Graece Oceanus. Fac ab eo derivativum. ‘Oceanites’ 12masculinum et ‘Oceanitis’ femininum unde Vergilius in quarto 13georgicon|| 14‘Oceanitides ambae’. 15Dic possessivum. ‘Oceanius Oceania Oceanium’ ut ‘Saturnus Saturnius 16Saturnia Saturnium’; patronymicum ‘ὠκεανὸς ὠκεανοῦ’ 17‘Oceanides’ et femininum ‘Oceanis’ velut ‘Πρίαμος Πριάμου’ ‘Priamides’ 18et ‘Priamis’. Et quamvis sit proprium ‘Oceanus’ etiam pro 19appellativo accipitur, quando partes eius significat, ut si dicam 20‘Atlanticus oceanus’ et ‘Boricus’ et ‘Erythraeus’ sive ‘Aethiopicus’, quomodo 21‘mare’, cum totum significat, proprium est, cum partem, 22appellativum.