Prisc. part.

23-119823‘Interea’ quae pars orationis? Adverbium. Cuius significationis? 24Hic temporalis alias autem etiam localis est ut in primo 25‘interea ad templum non aequae Palladis ibant 26crinibus Iliades passis peplumque ferebant’. 27Cuius est figurae? Compositae ex duobus integris, hoc est ex ‘inter’ 28et ‘ea’, qui est ablativus perfectus. Solent autem componi ablativi 29cum praepositionibus quae etiam accusativo separatim solent coniungi, 118, 1ut ‘quapropter, quacirca, praeterea, propterea’; sic etiam ‘interea’. 118, 2‘Inter’ primitivum est an derivativum? Ab ‘in’ derivatur ‘inter’ 118, 3quomodo ab ‘ex’ ‘exter’ et a ‘sub’ ‘subter’ et a de antique ‘deter’ unde et 118, 4‘deterior’ et ‘deterrimus’, quae tamen alii a ‘detero’ verbo facta esse 118, 5putaverunt. Quomodo autem ab ‘exter’ ‘extra’ et a ‘super’ ‘supra’ sic ab 6‘inter’ ‘intra’. Hinc ‘intro’ et ‘intus’; et ‘intra’ quidem spatium temporis 7vel loci significat, ‘intro’ vero ad locum, ‘intus’ in loco. Comparativus 8‘interior’ superlativus ‘intimus’; verbum ‘intro intras’. 1199-229‘Surgens’ quae pars orationis? Participium praesentis temporis 10et in duas consonantes desinit, hoc est ‘‑n’ et ‘‑s’ et commune est trium 11generum. Cuius est casus? Nominativi, temporis praesentis, significationis 12neutrae, formae perfectae, numeri singularis, figurae 13compositae. Ex quibus? Ex duobus corruptis; tam ‘sursum’ enim 14quam ‘rego’ corrupta sunt. Et notandum enim quod, cum in praesenti 15ex duobus corruptis sit, in praeterito ex integro et corrupto 16invenitur ‘surrexi’. Et multa inveniuntur huiuscemodi non solum 17verba sed et nomina, ut ‘alteruter alterutrius’ in nominativo ex 18duobus integris et in genetivo ex corrupto et integro, idem eiusdem 19in nominativo ex duobus corruptis est et in genetivo ex integro et 20corrupto, ‘cogo coegi’ in praesenti ex duobus corruptis est, in praeterito 21perfecto ex corrupto et integro, ‘pergo perrexi’, in praesenti 22ex integro est et corrupto, in praeterito autem ex duobus integris. 23-120923Declina verbum eius. Indicativo ‘surgo surgebam surrexi surrexeram 24surgam’, imperativo ‘surge surgat surgamus surgite sur||gant’, 25futuro ‘surgito tu surgite ille surgitote surgant’ vel ‘surgunto’, optativo 26‘surgerem surrexissem surgam’, subiunctivo ‘cum surgam surgerem 27surrexerim surrexissem surrexero’, infinito ‘surgere surrexisse 28surrectum ire’ vel ‘surrecturum esse’. Impersonalia indicativo ‘surgitur 119, 1surgebatur surrectum est’ vel ‘fuit surrectum erat’ vel ‘fuerat 119, 2surgetur’, imperativo ‘surgatur’, optativo ‘utinam surgeretur surrectum 119, 3esset’ vel ‘fuisset surgatur’, subiunctivo ‘cum surgatur surgeretur 119, 4surrectum sit’ vel ‘fuerit surrectum esset’ vel ‘fuisset surrectum erit’ 119, 5vel ‘fuerit’. Infinita impersonalis ‘surgi surrectum esse’ vel ‘fuisse 6surrectum iri’, supina ‘surgendi surgendo surgendum surrectum 7surrectu’, participia praesentis ‘surgens’ futuri ‘surrecturus’. Etiam 8nomen est ‘surrectus’ quomodo rectus cum caret tempore. Sciendum 9tamen quod simplex eius verbi activum est: ‘rego’ facit enim ‘regor’. 12010-2010Composita autem ab eo quaedam in neutralium transeunt significationem, 11quaedam permanent in simplicitate ut ‘pergo, surgo’ neutralia 12sunt; ‘dirigo’ autem et ‘porrigo’ sive ‘porgo’ et ‘arrigo’ activa sunt. 13Dic ab eo quod est ‘surgo’ nomen verbale. ‘Surrector’ et ‘surrectrix’, 14ipsa res ‘surrectio’ et ‘surrectus’. Cur ‘rego rexi’? In ‘‑go’ desinentia ‘‑r‑’ 15antecedente si non sint a ‘rego’ composita in ‘‑si’ faciunt praeteritum, 16ut ‘mergo mersi, tergo tersi, spargo sparsi’; alia omnia in ‘‑xi’, ut ‘ango 17anxi, pingo pinxi, tingo tinxi’, exceptis ‘lego legi, frango fregi, impingo 18impegi, tango tetigi, pungo pupugi’ et ‘punxi’. A ‘lego’ composita 19mutantia primitivi significationem mutant et praeteritum, ‘diligo 20dilexi, intellego intellexi, neglego neglexi’. 21-1211321‘Aurora’ quae pars orationis? Nomen. Quale? Proprium. Potest 22tamen quando pro die accipitur loco appellativi accipi; quando 23enim deam significat proprium est. Cuius est speciei? Derivativae, 24ab ‘aura’ enim dicitur ‘aurora’. Proprie enim ipse ascensus solis, id est 25prima pars diei, ‘aurora’ dicitur, in qua solet pulsu solis aer commotus 26‘auram’ facere; alii autem a splendore solis dictam putant. Ponunt 27autem ‘auram’ pro splendore teste poeta in sexto 28‘per ramos aura refulsit’, 120, 1id est splendor. Inde etiam ‘aurum’ et ‘aurarii’, qui favoribus splendidos, 120, 2hoc est claros, faciunt et ‘aurigae’ qui splendorem sibi agunt, 120, 3qui fit ‘auris populi’, hoc est clamoribus. Cuius est generis? Feminini, 120, 4numeri singularis, figurae simplicis, casus nominativi et vocativi, 120, 5hic autem nominativi (ablativus autem in ‘‑a’ productam terminat) 6declinationis primae.|| Quare? Quia omnia masculina vel feminina 7vel communia tam Graeca quam Latina in ‘‑a’ desinentia primae sunt 8declinationis exceptis illis quae nascuntur a masculinis in ‘‑ius’ terminantibus 9genetivum, quae sunt haec, ‘una, ulla, nulla, sola, tota, alia, 10utra, altera’ et quae ex his componuntur; similiter et qua composita 11‘siqua, nequa, aliqua’. Ea enim genetivum et dativum masculinorum 12servant suorum unde quidam non ad significationem sed ad declinationem 13adtendentes pronomina ea esse putaverunt. 14-1221514‘Reliquit’ quae pars orationis? Verbum. Quale, id est cuius 15modi? Indicativi. Cuius formae? Perfectae, coniugationis tertiae, 16significationis activae, numeri singularis, figurae compositae. Ex 17quibus? Ex duobus integris ‘re‑’ et ‘liquit’. Separatim tamen ‘re‑’ dici 18non potest: quod tamen quidam ‘volunt’ a ‘retro’ vel ‘rursus esse’. 19Quod si sit ex corrupto et integro invenitur ea pars; ‘liquit’ enim 20perfectum est. Cuius temporis? Praeteriti. Quare ‘linquo liqui’ facit 21praeteritum? Quia ‘‑n‑’ habentia ante ‘‑eo’ vel quo abiecta ‘‑n‑’ faciunt 22praeteritum: ‘linquo liqui, vinco vici’; similiter ab eis composita 23‘devinco devici, convinco convici, relinquo reliqui, delinquo deliqui, 24derelinquo dereliqui’ et producunt ‘‑i‑’ paenultimam in praeterito 25naturaliter. Declina verbum. ‘Relinquo relinquis relinquit’ et cetera. 26Declina etiam passivum. Indicativo ‘relinquor relinquebat relictus 121, 1sum’ vel ‘fui relictus eram’ vel ‘fueram relinquar’; imperativo ‘relinquere 121, 2relinquatur relinquamur relinquimini relinquantur’. Futuro ‘relinquitor 121, 3tu relinquitor ille relinquiminor relinquantur vel 121, 4relinquuntor’; optativo ‘utinam relinquerer relictus essem’ vel ‘fuissem 121, 5relinquar’, subiunctivo ‘cum relinquar relinquerer relictus sim’ 6vel ‘fuerim relictus essem’ vel ‘fuissem relictus ero’ vel ‘fuero’; infinita 7‘relinqui relictum esse’ vel ‘fuisse relictum iri’, gerundia vel supina 8‘relinquendi relinquendo relinquendum relictum relictu’, participia 9activa praesentis temporis ‘relinquens’ futuri ‘relicturus’, passiva 10praeteriti ‘relictus’ futuri ‘relinquendus’, nomen verbale ‘relictor’ et 11‘relictrix’ ipsa res ‘relictio’. Potest tamen et ‘relictus’ dici sed quartae 12declinationis. Hinc derivatur et ‘reliquus reliqua reliquum’ et ‘reliquiae’ 13quod poetae interposita ‘‑l‑’ ‘relliquiae’ metri causa proferunt. 14Etiam ‘delinquo, praeterlinquo’; a ‘deiinquo’ ‘delictum’ pro peccatum 15quod delinquit officium suum qui peccat.|| 16-123116‛Turnus ut infractos adverso Marte Latinos’ 17Scande versum. ‘Turnusut infrac tosad uerso MarteLa tinos’. 18Quot habet caesuras iste versus? Unam semiquinariam, ‘Turnus ut 19infractos’. Quot figurarum est? Decem. Quare? Quia habet duos 20dactylos et tres spondeos. Tracta singulos pedes. ‘Tumusut’ dactylus 21et cetera. Quot partes orationis habet iste versus? Sex, ‘Turnus, ut, 22infractos, adverso, Marte, Latinos’. Quot nomina? Quattuor, ‘Turnus, 23adverso, Marte, Latinos’. Quid aliud habet? Unum participium 122, 1‘infractos’ et unum adverbium ‘ut’. 1232-11122, 2‘Turnus’ quae pars orationis? Nomen. Quale? Proprium. Cuius 122, 3est speciei? Univocum est. Significat enim nomen proprium regis 122, 4Rutulorum et appellativum piscis palustris. Fac ab eo quod est 122, 5‘Turnus’ derivativum. Quomodo ‘Saturnus Saturnius’ sic debet etiam 6‘Turnus Turnius’, patronymicum ‘Turnides’ quomodo ‘Priamus Priamides’. 7Quare secundae est declinationis ‘Turnus Turni’? In ‘‑us’ correptam 8desinentia propria secundae sunt declinationis excepto ‘Venus 9Veneris’: praeterea ‘Ligus Liguris’ quod potest et proprium esse et 10gentile; et, si sit proprium, masculinum est solum, ‘hic Ligus huius 11Liguris’, si gentile est invenitur commune, ‘hic’ et ‘haec Ligus Liguris’. 12-3012Quare ‘Turnus’ ‘Turne’ facit vocativum? Quia omnia in ‘‑us’ desinentia 13secundae in ‘‑e’ faciunt vocativum exceptis propriis quae ‘‑i‑’ habent ante 14‘‑us’, quae per apocopam proferunt vocativum, ut ‘Vergilius, o Vergili, 15pro Vergilie’ et ‘Mercurius, o Mercuri, pro Mercurie’ (ideoque accentus 16manet paenultimus quamvis brevis sit paenultima syllaba. Ex 17quibus enim aliqua subtrahitur syllaba, si integra manet illa in qua 18est accentus, integrum servat etiam accentum, ut ‘hic’ et ‘haec Arpinatis’ 19perfectum circumflexum habuit paenultima syllaba quae mansit 20in concisione: dicimus enim ‘hic’ et ‘haec Arpinas’. Similiter si 21dicamus ‘munit’ pro ‘munivit’ circumflectitur ‘-vit’ quia integra dictione 22supra se habuit circumilexum; sic etiam ‘tuguri’ pro ‘tugurii’ acutum 23debet habere) et ‘Terenti’ pro ‘Terentie’ et ‘Sallusti’ pro ‘Sallustie’. 24Euphoniae tamen causa vel metri est quando nominativis utuntur 25pro vocatiuis ut ‘deus’ pro ‘deae’ et ‘fluvius’ pro ‘fluvie’ ut Vergilius 26‘corniger Hesperidum fluvius regnator aquarum’ 27et ‘populus’ pro ‘popule’ ut Lucanus || 28‘degener o populus’. 29Unum autem invenitur appellativum solum quod et in ‘‑i’ et in ‘‑e’ 30vocativum profert ut ‘filius, o fili’ et ‘filie’. 31-1241031‘Ut’ quae pars orationis? Adverbium. Quid est adverbium? Pars 32orationis quae adiecta verbo significationem eius explanat atque 123, 1implet. Adverbio quot accidunt? Tria species significatio figura. 123, 2Cuius est significationis? Hic temporalis, accipitur enim pro 123, 3postquam. Quando autem significat ‘ἵνα’ Graecam coniunctionem 123, 4loco coniunctionis accipitur causalis. Est tamen etiam similitudinis 123, 5adverbium; solet autem ei adici etiam ‘‑i’ tam coniunctionem significanti 6quam adverbium. Adicitur ei etiam ‘‑nam’ et invenitur optandi 7adverbium, ‘utinam’. Igitur ‘ut’ et ‘uti’ significat adverbium quidem 8quando tempus vel similitudinem vel qualitatem sive interrogationem, 9id est quando quomodo, significat; quando vero ‘ἵνα’ vel ‘ὅτι’ 10Graecam coniunctionem significat, coniunctionis loco accipitur.