Prisc. part.

635-145Cur ‘conticitum 6ire’ facit futurum? Quia per formam participii praeteriti temporis 7neutri et infinitum ‘ire’ vel ‘iri’ tam activum quam passivum profertur 8ut ‘tacitum ire’ et ‘tacitum iri’ [vel futurum activi participium et ‘esse’ 9vel ‘fuisse’, ‘taciturum esse’ vel ‘fuisse’. ‘Taciturus’ est enim participium 10futuri, praeteriti vero ‘tacitus tacita tacitum’]. Ergo in neutris verbis, 11quamvis non sint participia praeteriti, ad similitudinem habentium 12haec proferimus ut ‘statum ire’ sicut|| ‘amatum ire’ et duo supina 13‘tacitum tacitu, statum statu’ ex quo ‘staturus’ ut ‘amatum amatu 14amaturus’. Sic in ceteris quoque. 14-64614Cur ‘conticui’ facit praeteritum 15perfectum? Quia omnia in ‘‑ceo’ desinentia mutant ‘‑eo’ in ‘‑ui’ divisa et 16faciunt supra dictum tempus, ut ‘arceo arcui, iaceo iacui’ excepto 17‘mulceo mulsi’. Fac inchoativum ab eo quod est ‘conticeo’. ‘Conticesco’; 18quidam tamen ‘conticisco’ protulerunt sed regula magis in 19inchoativis ‘‑e‑’ paenultimam flagitat in his quae a verbis secundae 20declinationis derivantur, ut ‘horreo horresco, ferveo fervesco, caleo 21calesco’. Inveniuntur enim ab aliis quoque coniugationibus sed raro 22ut ‘amasco, hisco, labasco, scisco’. Declina passivum. Indicativo ‘conticeor 23conticebar conticitus sum’ vel ‘fui conticitus eram’ vel ‘fueram 24conticebor’; imperativo ‘conticere conticeatur conticeamur conticemini 63, 1conticeantur, conticetor tu conticetor ille conticeminor conticeantur’ 63, 2vel ‘conticentor’; optativo ‘utinam conticerer conticitus 63, 3essem’ vel ‘fuissem conticear’; subiunctivo ‘cum conticear conticerer 63, 4conticitus sim’ vel ‘fuerim conticitus essem’ vel ‘fuissem conticitus ero’ 63, 5vel ‘fuero’. Infinita ‘conticeri conticitum esse’ vel ‘fuisse conticitum 6iri’. Dic participia. ‘Conticitus conticendus’. 6-6556Cur solent Romani praeteritum 7perfectum in ‘‑or’ terminantium verborum et omnia tempora 8quorum regula a praeterito perfecto nascitur per participia declinare? 9Quia apud Graecos quoque in plurimis verbis in quibus 10secunda et tertia persona indicativi deficit in praeterito per participium 11eas declinant et optativi quoque et subiunctivi praeterita, ut 12‘τέτυμμαι τέτυψαι τέτυπται τετύμμεθα τετυμμένοι ἐστέ 13τετυμμένοι εἰσίν’. Sic et optativa et subiunctiua, quod Romani in 14omnibus in ‘-or’ terminantibus faciunt. Et sciendum quod a participio, 15ut supra dictum est, praeteriti temporis solent nasci infinita 16futuri tam activa quam passiva, ut ‘conticitum ire’ et ‘conticitum iri’ 17et passivi quoque sive impersonalis praeteritum infinitum, ut ‘conticitum 18esse’ vel ‘fuisse’ et supina duo ‘conticitum conticitu’ et futuri 19participium activum ‘conticiturus’. Et haec quidem a participio 20praeteriti. A participio vero praesentis – quod nascitur in prima 21quidem et secunda coniugatione a secunda persona cum extremae 22syllabae interponimus ‘‑n-’, ut ‘amas amans, doces docens’; in tertia vero 23et quarta a prima persona mutata ‘‑o’ in ‘‑ens’, ut ‘lego legens, facio 24faciens, audio audiens, venio veniens’, exceptis ‘eo’ et ‘queo’ et ‘quae’ ex 25his componuntur (haec enim ante ‘‑e‑’ ‘i’ habent in nominativis 26participiorum: nam ‘iens’ et ‘quiens’ faciunt participia; in genetivo 27vero per transmutationem ‘i’ in ‘e’ et ‘e’ in ‘u’ declinantur ‘iens euntis, 64, 1quiens queuntis’ contra omnium participiorum morem) – a praesenti 64, 2vero participio activo nascitur futurum passivi ‘‑s’ finali abiecta et 64, 3addita ‘‑dus’, ut|| ‘amans amandus, docens docendus, legens legendus, 64, 4faciens faciendus, audiens audiendus’; ‘iens’ autem et ‘quiens’ et ex his 64, 5composita a genetivo faciunt futurum, ‘adiens adeuntis adeundus’. 656-146Gerundia quoque tria a participio futuri nascuntur ex tribus eius 7casibus, id est genetivo dativo accusativo, ‘amandi amando amandum, 8docendi docendo docendum, faciendi faciendo faciendum, 9audiendi audiendo audiendum, eundi eundo eundum’. Dic nomen 10verbale ex eo quod est ‘conticeo’. ‘Conticitor conticitrix’ quae, quamvis 11regula concedat dicere, tamen, nisi in usu inveniamus auctorum, 12non temere debemus proferre. Ipsa res ‘conticinium’. A ‘taceo’ 13simplici fit ‘taciturnus’ et ‘taciturnitas’ et ‘taciturius’ et ‘tacitus’ participiale. 15-66915‘Omnes’ quae pars orationis? Nomen. Quale? Appellativum. 16Cuius est speciei? Numeralis. Omnia autem numerorum significativa 17appellativa sunt quamvis sint quaedam cognomina propria 18quae vocem quidem habent numerorum non tamen etiam significationem 19ut ‘Quintus Catulus, Decimus Brutus’. Potest habere comparationem 20hoc nomen? Non. Quare? Quia nullum nomen numerum 21significans comparationem potest habere, cum unusquisque numerus 22in se constat nec augeri aut minui in sua qualitate potest 23excepto prior quod de duobus ordinem significat. Cuius est generis 24hoc nomen? Communis. Cur? Quia omnia in ‘‑is’ desinentia si apud 25Graecos vel communia sint vel mobilia, quae illi trigene vocant, 26apud nos sine dubio communia sunt, ut ‘πᾶς πᾶσα πᾶν’ ‘hic’ et ‘haec 27omnis’ et ‘hoc omne’, ‘χρήσιμος χρησίμη χρήσιμον’ ‘hic’ et ‘haec 65, 1utilis’ et ‘hoc utile’, ‘ὁ δύσκολος ἡ δύσκολος τὸ δύσκολον’ ‘hic’ et 65, 2‘haec difficilis’ et ‘hoc difficile’. Cuius est numeri? Pluralis. Et sciendum 65, 3quod hoc nomen, id est omnis, eandem vim habet significationis, 65, 4sive singulariter sive pluraliter dicatur (‘omnis’ enim ‘homo’, si 65, 5dicam, et ‘omnes homines’ idem significo) et omnia quae similem 6vim habent id est ‘cunctus’ et ‘cuncti’ et ‘universus’ et ‘universi’. Cuius 7est figurae? Simplicis. Fac ab eo compositum. ‘Omnipotens, omnifariam, 8omniparens, omnigena’. Vergilius in octavo 9‘omnigenumque deum monstra’. 6610-1410Fac adverbium simplex. ‘Omnino’. Cuius est casus? Nominativi hic. 11Idem tamen est etiam vocativus in omni plurali numero. Accusativus 12vero|| huiuscemodi nominum, id est quae nominativum et 13genetivum singularem similem habent, pluralis tam in ‘‑es’ productam 14quam in ‘‑is’ longam terminant. 15-671015‘Intenti’ quae pars orationis? Participium. Quid est participium? 16Pars orationis partem capiens nominis partem verbi. Quot 17accidunt participio? Sex. Quae? Genus casus tempus significatio tempus 18numerus figura. Cuius est generis? Masculini. Cuius numeri? Pluralis. 19Dic singulare. ‘Intentus intenta intentum’. Et sciendum quod 20omnia participii praeteriti et futuri temporis mobilia sunt et in 21masculino quidem et neutro genere secundum nomina secundae 22declinationis declinantur; in feminino vero primam declinationem 23servant. Praesentis autem temporis participia communia sunt trium 24generum ut ‘hic’ et ‘haec’ et ‘hoc amans’ et tertiae declinationis. Sciendum 66, 1tamen quod sunt quaedam verba quorum significatio ad solos 66, 2mares vel ad solas feminas pertinet; ad mares ut ‘futuo’, cuius participium 66, 3quoque ad mares solos pertinet, ‘futuens’; nemo enim dicit 66, 4‘haec futuens’, nisi figurate in epicoenis nominibus animalium ut 66, 5‘haec aquila futuens’ quod, quamvis femininum proferamus, tamen 6marem intellegimus. Sic etiam in feminino: ‘nubo’ vir non dicit nisi 7si abneget sexum et quasi femina loquatur. Ergo ‘nubens’ quoque 8proprie de femina dicitur, nisi quod possumus figurate masculinis 9quoque generibus talia adiungere si dicam ‘magnus est ignis nubens 10mihi’ pro ‘amata’ dicens. 6710-2010Cuius est casus ‘intenti’? Nominativi; 11idem tamen est et vocativus. Cuius est significationis? Hoc primum 12debes scire, quod significatio participiorum tam a generibus verborum 13quam a formis sumitur; ergo a quinque generibus, id est 14activis neutris passivis communibus deponentibus, totidem nascuntur 15species participiorum et a formis quattuor, id est perfecta 16meditativa inchoativa frequentativa, totidem formae participiorum 17dicuntur. Cuius est speciei? Passivae. Nascitur enim ab intendor 18verbo passivo. Cuius est formae? Eius cuius est verbum ex quo 19nascitur, id est perfectae. Potest aliam formam habere hoc verbum? 20Frequentativam, ‘intentor intentaris’, ex quo participium ‘intentatus’. 21-68521Cuius est temporis? Praeteriti. Cuius figurae? Compositae. Ex 22quibus? Ex duobus integris et sciendum, quod simplex eius in usu 23tam per ‘‑tus’ quam per ‘‑sus’ invenitur, ‘tentus’ et ‘tensus’. Lucanus in 24secundo 25<‘tensisque rudentibus actae’; 26idem in primo> 27‘et varias ignis tenso dedit aere formas’. 67, 1‘Tentus’ tamen etiam a ‘teneor’ fit. Potest tamen etiam nomen esse ‘intentus’ 67, 2unde ‘intentior intentissimus’. ‘Tentorium’ quoque hinc derivatur et 67, 3‘tentigo’ et ‘tenor’.|| 67, 4‘‑Que’ quae pars orationis? Coniunctio. Qualis? Copulativa. 67, 5Cuius ordinis? Postpositivi. 686-126‘Ora’ quae pars orationis? Nomen appellativum, neutrum plurale, 7simplex, casus in hoc loco accusativi (idem tamen est semper 8in neutris nominativus et accusativus et vocativus). Dic singulare. 9‘Os oris’. Nam si correpte ‘os’ dicas aliud significas et ‘ossis’ dicis 10genetivum. Fac diminutivum. ‘Oscillum, osculum’ et ex hoc ‘osculor 11oscularis’; ‘ostium’ quoque inde derivatur ex quo ‘ostiarius’ et ‘ostiatim’. 12‘Oro’ quoque verbum ab ‘ore’ est et ‘oraculum’.