Prisc. part.

789-219‘Interea’ quae pars orationis? Adverbium. Quid est adverbium? 10Pars orationis et cetera. Quot accidunt adverbio? Tria significatio 11species figura; nam comparatio non est generale accidens omni 12adverbio, speciem autem omnia habent adverbia. Sunt enim vel 13primitiva vel derivativa. Cuius est significationis hoc adverbium? 14Temporis, potest tamen esse et loci. Cuius speciei? Derivativae, ab 15in enim derivatur inter ex quo hoc adverbium componitur. Cuius 16est figurae? Compositae. Ex quibus? Ex integro et corrupto, ‘inter’ 17et ‘ea’. Ideo autem corruptum dicimus ‘ea’ quia cum sit neutrum 18plurale corripi debuit sed, quia factum est adverbium, producit ‘‑a’. 19In omni enim adverbio ‘‑a’ finalis producitur excepto ‘ita’; potest 20tamen et ablativus intellegi singularis qui in compositione solet 21huiuscemodi inveniri ut ‘quacirca, quapropter’. 22-80322‘Medium’ quae pars orationis? Nomen. Quid est nomen? Secun||dum 78, 1Donatum pars orationis cum casu corpus aut rem proprie 78, 2communiterve significans; secundum Apollonium pars orationis 78, 3quae singularum corporalium rerum vel incorporalium sibi subiectarum 78, 4qualitatem propriam vel communem manifestat. Quot accidunt 78, 5nomini? Sex, qualitas species genus numerus figura casus; 6nam comparatio generale accidens non est. Quale est hoc nomen? 7Appellativum. Cuius speciei? Adiectivae; est tamen et ad aliquid et 8mobile. Et videtur etiam derivativum esse a ‘modo’, hoc est a mensura 9unde est et ‘modius’, et differentiae causa ‘medius’ mutavit ‘‑o‑’ in 10‘‑e‑’; vel a Graeco dictum est ‘μέσος’ ‘medius’. Sciendum tamen quod 11omnia adiectiva appellativorum in ‘‑us’ desinentia mobilia sunt excepto 12‘vetus veteris’ quod antiquissimi ‘veter’ dicebant. Cuius est 13generis? Neutri. Dic masculinum. ‘Medius’ ex quo fit ‘media medium’; 14omnia enim tam in ‘‑us’ quam in ‘‑er’ desinentia adiectiva, si sint 15secundae declinationis, cum apud Graecos vel communia inveniuntur 16vel mobilia sunt, apud nos sine dubio mobilia sunt ut ‘ὁ εὐτυχὴς’ 17καὶ ‘ἡ εὐτυχὴς, τὸ εὐτυχές’ ‘hic fortunatus haec fortunata hoc 18fortunatum’, ‘ὁ ἀγαθὸς ἡ ἀγαθὴ τὸ ἀγαθόν’ ‘bonus bona bonum’, 19‘ὁ ὁπλοφόρος ἡ ὁπλοφόρος τὸ ὁπλοφόρον’ ‘armiger armigera 20armigerum’, ‘ὁ ἱερὸς ἡ ἱερὰ τὸ ἱερόν’ ‘sacer sacra sacrum’. Cuius est 21numeri? Singularis, figurae simplicis, casus hic accusativi; ‘tenebat’ 22enim verbum accusativum exigit. Est tamen in onmibus neutris 23idem casus nominativus et accusativus et vocativus. Cuius est 24declinationis? Secundae; omnia enim in ‘‑um’ desinentia sine dubio 25secundae sunt. Fac ab eo derivativum. ‘Medietas, mediocris, 26meditullium’; ‘mediastinus’ quoque inde videtur componi quia medias 1partes balnei tenet, hoc est in medio lavantium stat. Dic aliud 2compositum. ‘Mediterraneus’ et ‘mediamna’; adverbium ‘medie’. Verbum 3ab eo compositum ‘dimidio dimidias dimidiat’ unde ‘dimidiatus’. 4-8174‘Aeneas’ quae pars orationis? Nomen. Quale? Proprium. Cuius 5speciei? Primitivae, generis masculini, numeri singularis, figurae 6simplicis, casus nominativi. Quotae est declinationis? Primae. Cur? 7Quia omnia Graeca in ‘‑as’ desinentia, si apud illos per ‘‑ου’ dipthongon 8efferunt genetivum, apud nos sine dubio primae sunt declinationis ‘Αἰνείας 9Αἰνείου’ ‘Aeneas Aeneae’. Antiqui tamen huiuscemodi nomina absque 10‘‑s’ solebant proferre, quod Terentius ubique facit, ‘Sosia, Byrria, 11Chaerea, Geta’ ponens, ut in Andria 12‘aut tu aut hic Byrria’ 13et Iuvenalis 14‘ceu Marsya victus’.|| 15Fac derivativum ab eo quod est ‘Aeneas’. Possessivum ‘Aeneius 16Aeneia Aeneium’ et secundum Apuleium ‘Aeneanicus Aeneanica 17Aencanicum’; sic enim ponit in epitomis historiarum ‘Aeneanica 18gens’. Patronymicum ‘Aeneades’ secundum analogiam; nam in ‘‑as’ vel 19in ‘‑es’ desinentia si faciunt in ‘‑ου’ genetivum Graecum in ‘‑ades’ faciunt 20patronymica. Itaque hoc ubique usus est poeta ut in octauo Aeneidos 21‘Aeneadae in ferrum pro libertate ruebant’ 22et in primo 23‘defessi Aeneadae’; 80, 1in uno tamen loco auctoritate poetica usus ‘Aenides’ dixit: in nono 80, 2‘sit satis Aenide telis inpune Numanum 80, 3oppetiisse tuis’, 80, 4quasi ab ‘Aeneus’ nominativo, sicut a ‘Peleus’ ‘Pelides’. Unde etiam 80, 5poemati suo ‘Aeneis’ inscripsit, quod est femininum ‘Aeneidae’, quod 6per synaeresin ‘Aeniden’ dixit, sicut pro ‘Peleides’ ‘Pelides’. Ceterum secundum 7analogiam ab ‘Aeneade’ ‘Aeneas’ debebat dici. 818-118‘Iam’ quae pars orationis? Adverbium. Cuius est significationis? 9Temporalis. Cuius est speciei? Primitivae, figurae simplicis. Quem 10accentum recipit? Per se acuitur, in versu autem gravatur nisi 11encleticum ei adiungatur: tunc enim acuitur. 12-1912‘Classe’ quae pars orationis? Nomen. Quale? Appellativum. 13Cuius speciei? Secundum quosdam derivativae: quidam enim 14derivatum esse ἀπὸ ‘τῶν κάλων’ putant; est autem ὁμώνυμον vel 15univocum. Nam plura significat, id est et navium multitudinem et 16hominum collegia, quae Graeci ‘σπείρας’ vocant, et equitum 17ordines. Fac derivativum. ‘Classicus classica classicum’; sonitus quoque 18tubarum classica inde nominatur quia classes equitum ordines 19vocantur, ut dictum est, qui maxime utuntur tubis. 20-82,2120‘Tenebat’ quae pars orationis? Verbum. Quid est verbum? Secundum 21Donatum pars orationis cum tempore et persona sine casu, 22secundum alios pars orationis cum tempore et modis sine casu 23actum vel passionem significans. Non enim omnia verba personas 0, 1habent, ut infinita et impersonalia et gerundia; oportet autem 0, 2definitiones generales esse. Quot accidunt verbo? Qualitas coniugatio 0, 3genus numerus figura tempus per||sona. Qualitas verborum 0, 4in quo est? In modis et in formis. Cuius est modi? Indicativi, 0, 5formae perfectae, coniugationis secundae (‘teneo tenes’), generis 6sive significationis activae, numeri singularis, figurae simplicis, 7temporis praeteriti imperfecti, personae tertiae. Declina. Praesens 8‘teneo’, praeteritum imperfectum ‘tenebam’, praeteritum perfectum 9‘tenui’, plusquamperfectum ‘tenueram’, futurum ‘tenebo’; 10imperativo modo ad secundam et tertiam personam temporis praesentis 11‘tene teneat tenete teneant’, futuri ‘teneto tu teneto ille tenetote 12teneant’ vel ‘tenento’; optativo modo tempore praesenti et 13praeterito imperfecto ‘utinam tenerem’ praeterito perfecto et plusquamperfecto 14‘tenuissem’, futuro ‘teneam’; subiunctivo modo tempore 15praesenti ‘cum teneam’ praeterito imperfecto ‘cum tenerem’ 16praeterito perfecto ‘cum tenuerim’ plusquamperfecto ‘cum tenuissem’ 17futuro ‘cum tenuero’; infinitivo modo numeris et personis tempore 18praesenti ‘tenere’ praeterito ‘tenuisse’ futuro ‘tentum ire’. Dicitur 19tamen et a ‘tendo tendis tentum ire’ sed in illo etiam ‘tensum ire’ 20possumus dicere, in hoc autem ‘tentum ire’ dumtaxat. Et similiter 21in omnibus quae per huiuscemodi voces participiales proferuntur. 22-84822Sunt autem supina duo et infinitum futurum nec non etiam 82, 1praeteritum in passivis et infinita impersonalium quae similia sunt 82, 2passivis ‘tentum esse’ vel ‘fuisse’ et ‘tensum esse’ vel ‘fuisse tentum iri’ 82, 3et ‘tensum iri’. Et quae differentia est inter infinita passivi et impersonalis? 82, 4Quia passivum verbo eget tantummodo ut ‘amari volo’: 82, 5ostendo enim pati me velle aliquid ab alio; impersonalis vero 6infinitum non solum verbo, utpote infinitum, sed etiam certa aliqua 7persona sive per pronomen sive per nomen eget utpote impersonale. 8Si enim dicam ‘amari a me volo’ pro ‘amare’ accipitur quod est 9activum: impersonale enim semper activam vim habet. Gerundia 10‘tenendi tenendo tenendum tentum tentu’; participia veniunt a verbo 11activo duo praesentis temporis et futuri: praesentis ‘tenens’ futuri 12‘tenturus’. Declina etiam passivum. Indicativo modo tempore praesenti 13‘teneor’ praeterito imperfecto ‘tenebar’ praeterito perfecto ‘tentus 14sum’ vel ‘fui’ plusquamperfecto ‘tentus eram’ vel ‘fueram’ futuro 15‘tenebor’; imperativo modo tempore praesenti ad secundam et tertiam 16personam ‘tenere teneatur teneamur tenemini teneantur’, futuri 17‘tenetor tu tenetor ille teneminor teneantur’ vel ‘tenentor’; optativo 18modo tempore praesenti et praeterito imperfecto ‘utinam tenerer’, 19praeterito perfecto et plusquamperfecto ‘tentus essem’ vel ‘fuissem’, 20futuro ‘utinam tenear’; subiunctivo modo tempore praesenti ‘cum 21tenear’ praeterito imperfecto ‘cum tenerer’, praeterito perfecto ‘cum 1tentus sim’ vel ‘fuerim’, praeterito || plusquamperfecto ‘cum tentus 2essem’ vel ‘fuissem’ futuro ‘cum tentus ero’ vel ‘fuero’. Infinita ‘teneri 3tentum esse’ vel ‘fuisse tentum iri’; participia veniunt a verbo passivo 4duo praeteriti ‘tentus’ futuri ‘tenendus’. Nomen verbale ‘tentor’, femininum 5‘tentrix’, ipsa res ‘tentio’. Cur ‘teneo tenui’ et ‘teneor tentus sum’ 6facit praeteritum? Quia omnia in ‘‑neo’ desinentia sic faciunt praeteritum 7ut ‘moneo monui’ et ‘moneor monitus sum, seneo senui’, exceptis 8‘maneo mansi’ et ‘maneor mansus sum’ et ‘neo nevi neor netus sum’. 849-189‛Sic fatur lacrimans classique immittit habenas’ 10Scande versum. ‘Sic fa turlacri mansclas siqueim mittitha benas’. 11Dic caesuras. Semiquinariam, <sic fatur lacrimans>, et semiseptenariam 12sic fatur lacrimans classique. Quot figurarum est iste versus? 13Decem. Cur? Quia habet duos dactylos et tres spondeos. 14Tracta singulos pedes. Sic fatur et cetera. Quot partes orationis 15habet iste versus? Septem. Quot nomina? Duo. Quae? ‘Classi, habenas’. 16Quot verba? Duo ‘fatur, immittit’. Quot participia? Unum, 17‘lacrimans’. Quid aliud? Adverbium ‘sic’ et coniunctionem ‘-que’. Tracta 18singulas partes. 19-85419‘Sic’ quae pars orationis? Adverbium. Quid est adverbium? Pars 20orationis quae adiecta verbo significationem eius explanat atque 21implet. Quot accidunt adverbio? Tria significatio species figura. 22Cuius est significationis? Similitudinis, speciei primitivae, figurae 23simplicis; et sciendum quod omnia in ‘‑c’ desinentia producuntur 24excepto ‘donec’ (nam nec inter coniunctiones ponunt). Quem accentum 84, 1habet ‘sic’? Circumflectitur, nisi sit iurandi: tunc enim gravatur 84, 2ut apud Vergilium in bucolico 84, 3‘sic tua Cyrneas fugiant examina taxos’ 84, 4et quando ‘ut’ vel ‘uti’ subiungitur ei ut ‘sicut dixit, sicuti iussit’. 5-88984, 5‘Fatur’ quae pars orationis? Verbum. Quid est verbum? Pars 6orationis cum tempore et modis sine casu actum vel passionem 7significans. Verbo quot accidunt? Septem. Qualitas coniugatio 8genus numerus figura tempus persona. Qualitas verborum in quo 9est? In modis et in formis. Cuius est modi? Indicativi, formae 10perfectae, coniugationis primae. Cuius est generis vel significationis? 11Deponentis numeri singularis figurae simplicis temporis praesentis 12personae tertiae. Declina. ‘For fabar fatus sum’ vel ‘fui fatus 13eram’ vel ‘fueram fabor’; imperativo modo|| tempore praesenti ‘fare 14fetur femur famini fentur’. Nam in prima coniugatione imperativo 15modo secunda persona paenultimam habet ‘‑a‑’, tertia vero ‘‑e‑’, quam 16servant prima et tertia pluralis persona; nam secunda indicativum 17sequitur suum in omni coniugatione ut ‘amare ametur amemur 18amamini amentur’. In secunda vero coniugatione secunda quidem 19persona ‘‑e‑’ productam habet paenultimam, tertia autem ‘‑a‑’ post ‘‑e‑’ 20quam servant prima et tertia pluralis persona; ut ‘docere doceatur 21doceamur docemini doceantur’. In tertia coniugatione ‘‑e‑’ correptam 22habet paenultimam secunda persona ut ‘legere’, tertia vero ‘‑a‑’ quam 23servant prima et secunda pluralis ut ‘legere legatur legamur legimini 85, 1legantur’; in quarta ‘‑i‑’ productam habet paenultimam ut ‘munire’, 85, 2tertia vero persona ‘‑a‑’ post ‘‑i‑’, quam servant prima et tertia pluralis 85, 3ut ‘munire muniatur muniamur munimini muniantur’. Sed haec in 85, 4regulis verbalibus latius tractata invenies. Futuro ‘fator tu fator ille 85, 5faminor fentur’ vel ‘fantor’; optativo modo tempore praesenti et 6praeterito imperfecto ‘utinam farer’, perfecto et plusquamperfecto 7‘fatus essem’ vel ‘fuissem’, futuro ‘fer’; subiuctivo modo tempore praesenti 8‘cum fer’, praeterito imperfecto ‘farer’ praeterito perfecto ‘fatus 9sim’ vel ‘fuerim’ plusquamperfecto ‘fatus essem’ vel ‘fuissem’ futuro 10‘fatus ero’ vel ‘fuero’; infinitivo modo tempore praesenti ‘fari’ praeterito 11‘fatum esse’ vel ‘fuisse’ futuro ‘fatum iri’; gerundia ‘fandi fando 12fandum fatum fatu’; participia veniunt a verbo deponenti tria, 13praesens praeteritum et futurum: praesens ‘fans’ unde et ‘infans’ qui 14loqui non potest, praeteritum ‘fatus fata fatum’, futurum ‘faturus 15fatura faturum’. Et sciendum quod in omni verbo quod habet 16participium praeteriti temporis, ex hoc per interpositionem ‘‑ru‑’ 17facimus futurum ut ‘amatus amaturus, doctus docturus, dictus dicturus’; 18sic et ‘fatus faturus’. Exceptis paucis, ‘mortuus moriturus’ in 19quo secundum analogiam ‘moritus’ debuit esse praeteritum (nullum 20enim participium geminat ‘‑u‑’); similiter ‘orior ortus oriturus’ pro 21‘orturus, partus pariturus, erutus eruiturus, cassus cariturus’. Sed 1haec quoque in regulis verborum latius tractavimus. Cur impersonale 2non habet hoc verbum? Quia nullum in ‘‑r’ desinens generat 3ex se impersonale, id est nec passivum nec commune nec deponens, 4excepto uno ‘misereor’ quod ‘miseret’ impersonale facit ex 5contrario illorum quae ex activis vel neutris nascuntur. Nam pleraque 6illorum vel magis omnia exceptis paucis passivam habent 7declinationem tertiarum|| personarum ut ‘statur, amatur, quiescitur, 8itur’. Excepta vero sunt ‘contingo contingit, placeo placet, evenio 9evenit’ et ‘vaco vacat, iuvo iuvat’ in quibus tertiae similia sunt activae 10personae vel neutrali impersonalia; nam ‘paenitet, piget, taedet, pudet, 11licet, libet’ positiva sunt quamvis ‘liceo’ et ‘libeo’ dicantur sed 12alterius sunt significationis. ‘Libeo’ enim ‘τὸ πελιδνοῦμαι’, ‘liceo’ vel 13‘liceor’ ‘ὑπερθεμαθίζω’ significat. Antiquissimi tamen et ‘paeniteo’ 14et ‘pudeo’ et ‘pigeo’ et ‘misereo’ dicebant. Nomen verbale vel participiale 15‘fandus fanda fandum’; pleraque enim verba etiam si participia 16futura passiva non habent, nomina tamen formae huiuscemodi 17pleraque habere inveniuntur. Praeteriti quoque pleraque participia 18in ‘‑tus’ desinunt et mutant ‘‑us’ in ‘‑or’ et faciunt nomen verbale ut 19‘amatus amator, doctus doctor, lectus lector, munitus munitor’; sic 20ergo ‘fatus fator’ possumus dicere. Antiqui tamen etiam passive 21proferebant ‘fatus’ pro ‘dictus’ dicentes; unde ‘fatum’ dictum et iussum 22dei. Id enim dicit esse Plato ‘fatum’ voluntatem et iussionem dei. Fac 23compositum ab eo quod est ‘for’. ‘Adfor adfaris adfatur’ ut apud 24Vergilium in secundo Aeneidos 25‘adfaturque deos et sanctum sidus adorat’. 1Et sciendum quod rarissime simplicis prima persona invenitur in 2usu, ‘for’ quomodo et ‘dor’. Ipsa res ‘fatus’ et ‘fatio’ et ‘fatum’. Inde 3putant quidam etiam ‘fas’ et ‘nefas’ dictum, id est quod iustum est 4dici vel taceri, ex quo ‘fasti’ et ‘nefasti dies’ et ‘fasti’ ‘τὰ ἡμερολόγια’. 5Cur participium huius verbi praeterito tempore ‘‑a‑’ habet ante ‘‑tus’? 6Quia omnia quae in ‘‑avi’ faciunt praeteritum in activis et omnia 7communia et deponentia primae coniugationis in ‘‑atus’, ‘‑a‑’ paenultima 8producta, praeteriti participium faciunt ut ‘amo amavi amatus, 9osculor osculatus, criminor criminatus’.