Prisc. part.

10-891910‘Lacrimans’ quae pars orationis? Participium. Quid est participium? 11Pars orationis partem capiens nominis partemque verbi. 12Quot accidunt participio? Septem. Quae? Genus numerus figura 13casus tempus significatio forma. Cuius est generis? Communis 14trium generum. Omnia enim participia praesentia trium generum 15sunt et in duas desinunt consonantes, ‘‑n’ et ‘‑s’. Nam etsi naturaliter 16quaedam verba ad solos pertinent|| mares ut ‘futuo, devirgino’, vel 17ad feminas ut ‘futuor, nubor, devirginor’, possumus tamen haec in 18alterum sexum transferre vel figurate vel per irrisionem vel per 19epicoena, ut si dicam ‘bona anima est quae istant virginem devirginavit’ 20vel ‘bonus animus est qui illi marito nupsit’. Bene igitur 21dicitur quod omnia verba et participia apta sunt ut ad omne possint 22genus dici. Cuius est casus? Hic nominativi, potest autem esse et 23vocativi; omnia enim sive nomina sive participia nominativum et 24vocativum similem habent, exceptis Graecis et in ‘‑us’ desinentibus 25secundae declinationis, cuius propria si ante ‘‑us’ ‘‑i‑’ habuerint, abiecta 26‘‑us’ faciunt vocativum ut ‘Vergilius Vergili, Terentius Terenti’. Alia 27vero omnia ‘‑us’ in ‘‑e’ convertentia faciunt vocativum ut ‘Turnus Turne, 88, 1socius socie, myrtus myrte’. Virgilius in bucolico 88, 2‘et vos, o lauri, carpam et te, proxima myrte’. 88, 3Est tamen etiam in huiuscemodi invenire saepe vel euphoniae vel 88, 4metri causa nominativum pro vocativo positum, ut Lucanus in secundo 88, 5‘degener o populus vix saecula longa decorum’ 6‘populus’ pro ‘popule’ et Virgilius in octavo Aeneidos 7‘corniger Hesperidum fluvius regnator aquarum’ 8‘fluvius’ pro ‘fluvie’. Cuius est temporis? Praesentis. Nulla enim 9participia in duas consonantes desinentia temporis praeteriti vel 10futuri inveniuntur. Sciendum autem quod, quomodo participia 11praeteriti temporis coniuncta cum verbis temporis praesentis praeteritum 12tempus significant ut ‘lectus sum es est’, sic participia praesentis 13si coniungantur cum verbis praeteriti temporis loco 14praeteriti temporis accipiuntur ut ‘amans feci, studens legi’. Cuius 15est significationis? Activae. Nascitur enim a verbo ‘lacrimo lacrimas 16lacrimat’ cuius activum vim passivam passivum vim activam videtur 17habere. Nam patitur dolorem qui lacrimat et facit qui lacrimatur. 18Multa tamen similia inveniuntur ut ‘lugeo’ et ‘lugeor, ploro’ et ‘ploror’. 20-901420Cuius est formae? [...] Formas suorum verborum vel species habent 21participia, ut ‘lecturio lecturiens, fervesco fervescens, curso cursans, 22cursito cursitans’. Cuius est numeri? Singularis. figurae simplicis. 23Cui casui adiungitur? Accusativo, ‘lacrimans illum’. Necesse est 24enim omnia participia his casibus adiungi quibus et verba ex quibus 25nascuntur ut ‘lacrima illum lacrimans illum, invideo tibi invidens 26tibi, misereor tui miserens tui’. Nam si ad alium casum 27transeant, perdunt vim participii et ad nomina transferuntur 28ut, si dicam ‘amans illum’, participium est quia et ‘amo illum’|| dicimus; 29sin autem ‘amans illius’ nomen est, quod significat ‘ὁ ἐραστἡς 89, 1ἐκείνου’, unde et comparationem accipit ‘amantior amantissimus’. 89, 2Similiter ‘timens illum’ et ‘timens illius, fugiens illum’ et ‘fugiens illius’ 89, 3ut Terentius in Phormione ‘fugiens litium’. Semper tamen ex participio 89, 4praesentis temporis et tria gerundia vel participialia solent 89, 5nasci ablata ‘‑s’ et addita ‘‑di ‑do ‑dum’ ut ‘amans amandi amando 6amandum, lacrimans lacrimandi lacrimando lacrimandum’ et participium 7futuri passivum ‘lacrimandus’. A ‘lacrimor’ est tamen etiam 8nomen ‘ὁ δακρυτέος’. Quotae est declinationis ‘lacrimans’? Tertiae; 9omnia enim participia praesentis temporis tertiae sunt declinationis 10utpote in duas desinentia consonantes. Praeteriti vero participia 11temporis et futuri cum sint mobilia masculinum et neutrum secundae 12habent declinationis femininum vero primae, ut ‘hic’ et ‘haec’ et 13‘hoc lacrimans, lacrimatus lacrimata lacrimatum, [lacrimandus lacrimanda 14lacrimandum] lacrimaturus lacrimatura lacrimaturum’. 901515‘Classi’: superius de hoc sufficienter tractavimus. 16-2316‘‑Que’ quae pars orationis? Coniunctio. Quid est coniunctio? 17Pars orationis adnectens ordinansque sententiam. Quot accidunt 18coniunctioni? Tria potestas ordo figura. Cuius est potestatis? Copulativae, 19ordinis postpositivi; est autem enclitica et haec et aliae 20duae coniunctiones ‘‑ve’ et ‘‑ne’. ‘‑Ne’ autem solet etiam abiecta ‘‑e’ encliticam 21vim possidere ut ‘Pyrrin, tanton’; quae enclitica, ‘‑que, ‑ve, ‑ne’, 22praepositionibus ante se positis non erigunt extremae syllabae 23fastigium ut ‘propterque illum, intente homines praeterne deos’. 911-130, 1Cuius est figurae ‘‑que’? Simplicis; composita ‘‑que’ postponitur, ut 0, 2‘atque, quoque, iamque’. Syllabice quoque additur in fine et vim 0, 3coniunctionis amittit encliticae, ut ‘undique, denique, itaque’, quando 0, 4antepaenultimo acuto profertur, id est quando coniunctio est 0, 5rationalis. Utraque et pleraque quaerunt, cum sint una pars orationis 6nec que divisa vel pro coniunctione accipitur, cur non tertium 7ab ultima acutum habuerunt. In quo possumus dicere quod accentus 8masculinorum et neutrorum, quia paenultimus est acutus, acuit 9etiam feminina in suam legem concidentia. Nec mirum euphoniae 10causa hoc in his evenisse cum in aliis quoque quibusdam compositis 11hoc idem invenitur ut ‘calefacis, tepefacis, suaverubens’, quae omnia 12debent secundum analogiam antepaenultimum habere acutum, 13paenultimum tamen habuerunt. 14-931714‘Immittit’ quae pars orationis? Verbum. Cuius modi? Indicativi 15formae perfectae coniugationis tertiae correptae generis activi numeri 16sin||gularis figurae compositae. Ex quibus? Ex corrupto et 17integro. Nam in praepositio mutavit ‘‑n’ in ‘‑m‑’ quia sequens verbum 18ab ‘m‑’ incipit. Solet enim, ‘‑p‑’ vel ‘‑m‑’ vel ‘‑b‑’ sequente, ‘‑n’ in ‘‑m‑’ converti ut 19‘compono, impono, committo, immitto, comburo, imbuo’. Cuius est 20temporis? Praesentis personae tertiae. Declina. Indicativo modo 21tempore praesenti ‘immitto’, praeterito imperfecto ‘immittebam’, 22praeterito perfecto ‘immisi’, plusquamperfecto ‘immiseram’, futuro 91, 1‘immittam’; imperativo modo tempore praesenti ‘immitte immittat 91, 2immittamus immittite immittant’, futuro ‘immittito tu immittito ille 91, 3immittote immittant’ vel ‘immittunto’; optativo modo tempore praesenti 91, 4et praeterito imperfecto ‘utinam immitterem’, praeterito perfecto 91, 5et plusquamperfecto ‘utinam immisissem’, futuro ‘utinam 6immittam’; subiunctivo modo tempore praesenti ‘cum immittam’, 7praeterito imperfecto ‘cum immitterem’, praeterito perfecto ‘cum 8immiserim’, praeterito plusquamperfecto ‘cum immisissem’, futuro 9‘cum immisero’; infinita ‘immittere immisisse immissum ire’. Impersonalia 10‘immittitur immittebatur immissum est’ vel ‘fuit immissum 11erat’ vel ‘fuerat immittetur’; imperativo ‘immittatur’; optativo ‘utinam 12immitteretur immissum esset’ vel ‘fuisset immittatur’; subiunctivo 13‘cum immittatur immitteretur immissum sit’ vel ‘fuerit immissum 14esset’ vel ‘fuisset immissum erit’ vel ‘fuerit’; infinita ‘immitti immissum 15esse’ vel ‘fuisse immissum iri’; gerundia ‘immittendi immittendo immittendum 16immissum immissu’; participia activa ‘immittens immissurus’. 17Passivum ‘immittor immittebar immissus sum’ vel ‘fui 18immissus eram’ vel ‘fueram immittar’; imperativo ‘immittere immittatur 19immittamur immittimini immittantur, immittitor tu immittitor 20ille immittiminor immittantur’ vel ‘immittuntor’; optativo ‘utinam 21immitterer immissus essem’ vel ‘fuissem immittar’; subiunctivo ‘cum 22immittat immitterer immissus sim’ vel ‘fuerim immissus essem’ vel 23fuissem immissus ero’ vel ‘fuero’; infinitivo ‘immitti immissum esse’ 24vel ‘fuisse immissum iri’; participia passiva ‘immissus immittendus’; 25nomen verbale ‘immissor’, ipsa res ‘immissio’. Cur ‘immitto’ ‘immisi’ 26facit praeteritum? In ‘‑to’ desinentia verba ‘‑c‑’ quidem antecedente 27tria sunt, quorum unum in ‘‑xi’ facit praeteritum perfectum, ‘flecto 1flexi’, duo autem in ‘‑xui’, ‘necto nexui, pecto pexui’ vel ‘pectui’ (sic 2Asper de verbo; Charisius vero ‘pexi’ protulit). ‘‑E‑’ brevi antecedente 3in eandem syllabam terminantia duo inveniuntur, quorum alterum 4in ‘‑vi’ syllabam, alterum in ‘‑ui’|| divisas faciunt perfectum, ‘peto petivi, 5meto messui’: M. Cato in secundo originum ‘in campo Tiburti ubi 6hordeum demessuit’; Cassius Hemina in tertio annalium ‘ubi hordeum 7demessuerunt’. ‘‑R‑’ antecedente duo ‘verto verti, sterto stertui’; 8‘‑t‑’ antecedente unum ‘mitto misi’; ‘‑s‑’ unum ‘sisto steti’, quod etiam a ‘sto’ 9‘steti’ fit. Cum igitur in ‘‑si’ faciunt praeteritum perfectum, supina in 10‘‑sum’ vel ‘‑su’ faciunt ut ‘laesi lusi risi arsi, laesum lusum risum arsum, 11laesu lusu risu arsu’; unde et ‘laesus lusus risus arsus, laesurus 12lusurus risurus arsurus’. Fac alia a verbo ‘mitto’ composita. ‘Amitto, 13demitto, summitto, committo, admitto, permitto, promitto, praemitto, 14emitto, omitto, remitto’. Ab ‘admitto’ ‘admissarius’ ab ‘emitto’ ‘emissarius’ 15nascitur et a simplici ‘missus’ ‘hic’ et ‘haec missilis’ et ‘hoc missile’. 16Possumus et ‘hic’ et ‘haec missibilis’ et ‘hoc missibile’ dicere quomodo 17‘penetralis’ et ‘penetrabilis, docilis docibilis’. 18-941018‘Habenas’ quae pars orationis? Nomen. Quale? Appellativum. 19Cuius speciei? Derivativae. Unde derivatur? A verbo ‘habeo’, unde 20etiam aspirationem habet et per ‘‑b‑’ mutam scribitur. Nam ‘avena’, 21quae ‘τὸν βρόμον’ significat, et sine aspiratione est et per ‘‑v‑’ scribitur. 22Est igitur ‘habena’ cum aspiratione nomen verbale. Cuius generis? 23Feminini, numeri pluralis, figurae simplicis, casus accusativi, 93, 1declinationis primae. Omnia enim in ‘‑a’ desinentia declinationis 93, 2primae sunt exceptis neutris quae Graeca sunt et apud Graecos in 93, 3‘‑τος’ faciunt genetivum. Apud nos autem ‘‑τος’ in ‘‑tis’ convertentia 93, 4tertiae sunt declinationis: ‘τόρευμα τορεύματος’ ‘toreuma toreumatis’, 93, 5‘σχῆμα σχήματος’ ‘schema schematis’. Litterarum vero nomina 6tam in ‘‑a’ quam ‘‑in’ quascumque alias litteras desinentia et apud nos et 7apud Graecos indeclinabilia sunt, ut ‘ἄλφα βῆτα γάμμα’. Non recte 8enim digammon Donatus posuit. Ab ‘habeo’ fit ‘habito, habitudo, 9habitaculum, habitabilis’; composita ‘inhibeo, cohibeo, perhibeo, prohibeo, 10exhibeo, adhibeo’. 9411-1911‛Tu quoque litoribus nostris Aeneia nutrix’ 12Scande versum. ‘Tuquoque litori busnos trisae neia nutrix’. 13Quot caesurus habet? Duas, semiquinariam ‘tu quoque litoribus||’ et 14semiseptenariam ‘tu quoque litoribus nostris’. Quot figurarum est? 15Decem. Habet enim tres dactylus et duos spondeos. Tracta singulos 16pedes. ‘Tu, quoque, et, cetera’. Quot habet partes orationis? Sex. 17Quot nomina? Tria. Quae? ‘Litoribus, Aeneia, nutrix’. Quot pronomina? 18Duo, ‘tu, nostris’. Quid aliud? Coniunctionem ‘quoque’. Tracta 19singulas partes. 20-95620‘Tu’ quae pars orationis? Pronomen. Quid est pronomen? Pars 21orationis quae pro nomine posita tantundem paene significat personamque 22recipit. Ideo autem paene quia substantiam tantum significat 94, 1non tamen etiam qualitatem quomodo nomen. Bene igitur 94, 2videntur fecisse qui carentia personis finitis separant a pronominibus; 94, 3nam pronomen proprie est quod pro nomine proprio ponitur. 94, 4Itaque quia propria nomina plus aliis onmibus nominibus finita 94, 5sunt (certam enim aliquam rem significant) pronomen quoque, 6quod loco proprii nominis accipitur, debet finitas habere personas. 7-96207Sunt igitur pronomina, de quibus nulla dubitatio est, primitiva 8quidem primae personae ‘ego’ et obliqui casus eiusdem pronominis, 9secundae ‘tu’, tertiae vero sex ‘sui, ille, iste, ipse, hic, is’; derivativa 10primae personae ‘meus, noster nostras’, secundae ‘tuus, vester vestras’, 11tertiae ‘suus’. Haec tam apud nos quam apud Graecos pronomina 12ab omnibus accipiuntur. Cetera vero quae sunt infinita vel interrogativa 13vel relativa substantiae vel qualitatis vel quantitatis vel numeri 14‑ substantiae infinitum vel interrogativum ‘quis’, relativum ‘qui’; 15qualitatis interrogativum vel infinitum vel relativum ‘qualis’ (significat 16enim ‘ποῖος’ paenultimo circumflexo et ‘ποιός’ ultimo acuto et 17‘ὁποῖος’) redditivum ‘talis’; quantitatis interrogativum vel infinitum 18vel relativum ‘quantus’ (significat enim ‘πόσος’ paenultimo acuto 19quod est interrogativum, et ‘ποσός’ ultimo acuto quod est infinitum, 20et ‘ὁπόσος’ quod || est relativum) redditivum ‘tantus’; numeri et 21interrogativum et infinitum et relativum ‘quot’ (significat enim 22‘πόσοι’ paenultimo acuto ‹quod est interrogativum et ‘ποσοί’ ultimo 23acuto› quod est infinitum et ‘ὁπόσοι’, quod est relativum), redditivum 24‘tot’. Derivantur ab eo quod est quis ‘cuius cuia cuium’ et ‘cuias’, 25et ab eo quod est ‘quot quotus’ et ‘quotenus’ (quibusdam ab eo quod 26est ‘tot’ videtur esse ‘totus’ sed alia videtur esse significatio) –, haec 95, 1tamen omnia praedicta plerique Latinae artis scriptores pronomina 95, 2esse infinita dixerunt. Nec mirum cum Didymus quoque et multi 95, 3alii vetustissimi Graecorum inter articulos haec numeraverunt; 95, 4Romani vero, cum articulos non habent inter pronomina haec 95, 5posuerunt. Tanta autem videtur esse cognatio articulorum et pronominum 6quod Stoici in una parte orationis utrumque esse putant, 7articulos finitos dicentes pronomina. Quae vero grammatici Graecorum 8articulos ponunt, illi infinitos dicebant esse articulos nec 9non etiam supra dictas dictiones quas Apollonius et Herodianus et 10Dionysius inter nomina rationabiliter posuerunt. Haec autem latius 11in libro qui est de pronomine tractavimus sed, ut breviter dicam, 12loco propriorum nominum non possunt accipi ea quae generalia 13sunt etiam appellativorum. Nam dicentes ‘quis’ interrogamus de 14omni substantia, vel ‘qualis’ de omni qualitate, vel ‘quantus’ de omni 15quantitate, vel ‘quot’ de omni numero. Pronomen autem definitae 16alicuius personae vult esse et rem certam significare. Quot accidunt 17pronomini? Sex, species genus numerus figura persona casus. 18Cuius est speciei? Primitivae. Fac ex eo derivativum. ‘Tuus tua 19tuum’ et adverbium ‘tuatim’ et per epectasin ‘tute’, ‘te’ correpta, ut 20‘o Tite tute Tati tibi tanta tyranne tulisti’.