Ps. Aug. reg.

4316Sunt sane nomina quae sono participia putantur, sed nomina 17sunt. Participia enim illa sunt quae a verbis veniunt, ut a 18‘lego’ ‘legens lecturus lectus legendus’; ‘tunicatus’ et ‘galeatus’ et 19‘clipeatus’ et ‘tropaeatus’ nomina sunt, non participia, quia non 20a verbis veniunt. 421Est unum participium praeteriti temporis in omni Latino 22sermone quod in formam nominis vel declinationem conversum 23est, ut est ‘mortuus’. Est enim ab eo quod est ‘morior’ et 24participio praeteriti temporis in ‘tus’ exire debuit per unum ‘u’, 1non per duo. Nam ubi geminata ‘u’ littera nominativus est, nomen 2est, non participium, ut ‘fatuus’, ‘ingenuus’, ‘arduus’, ‘carduus’, 3‘exiguus’, ‘beluus’, ut Cicero dixit, ‘Inuus’ et talia. Contra 4regulam participiorum ‘mortuus’ putatur esse participium, sed 5in vim regulamque nominis conversum est. Restat ut de adverbio 6dicamus. | 57DE ADVERBIIS 18Adverbium ideo dictum est, quia adhaeret verbo nec potest 9verbi vis significantius sonare, nisi iungatur adverbium, ut 10puta verbum est ‘dico’, ‘navigo’, ‘valeo’, ‘curro’ et talia: haec non 11plenae significationis sunt, nisi adiciantur adverbia, ut ‘bene’, 12‘male’, ‘docte’, ‘feliciter’, ut ‘bene dicit’, ‘imperite dicit’, ‘prospere 13navigat’, ‘infeliciter navigat’, ‘integre valet’, ‘debiliter valet’, ‘agiliter 14currit’, ‘tardius currit’. Vides quia verborum plena significatio 15esse non potest, nisi fuerint adverbia coniuncta. 216Sic alia adverbia iunguntur ad explendam verbi significationem, 17ut sunt locorum adverbia, temporum adverbia, ut ‘hic 18dico’, ‘hic habito’, ‘intro eo’, ‘intus sum’, ‘foras eo’, ‘foris sum’, 19‘hinc navigo’; sic de tempore ‘cras navigo’, ‘hodie navigo’ et talia, 1quae in aliis artibus late dicta sunt et intellectu plana sunt. Adeo 2haec ponere nolui, quia ad discendi fastidium brevitas opportuna 3est. 34Sane in adverbiis haec observare debemus: quando in ‘e’ 5exeunt, quando in ‘ter’ syllabam, hoc ablativus casus docet; nam 6quando ablativus exit in ‘o’, in ‘e’ mittit adverbium, ut a ‘docto’ 7‘docte’, a ‘iusto’ ‘iuste’, a ‘perfecto’ ‘perfecte’, a ‘pio’ ‘pie’, a ‘valido’ 8‘valide’, a ‘fortunato’ ‘fortunate’, a ‘magno’ ‘magne’, ab ‘amplo’ 9‘ample’, a ‘minimo’ ‘minime’ et talia; quando autem in ‘ter’ 10syllabam exit adverbium, similiter, ut dixi, ablativus docet: ab 11‘agili’ ‘agiliter’, ab ‘humili’ ‘humiliter’, a ‘nobili’ ‘nobiliter’, ab 12‘acri’ ‘acriter’, a ‘forti’ ‘fortiter’, a ‘levi’ ‘leviter’, a ‘gravi’ ‘graviter’, 13a ‘iugi’ ‘iugiter’. 414Sed sunt quaedam quae, cum aspere sonarent, dimissa 15sunt nec ad hanc regulam tractanda sunt, ut a ‘miti’ ‘mititer’ non 16dicimus, a ‘tristi’ ‘tristiter’ non dicimus. Alia, ne aspere sonarent, 17perdiderunt ante ultimam syllabam, ut a ‘sapienti’ ‘sapienter’, 18non ‘sapientiter’, a ‘prudenti’ ‘prudenter’, non ‘prudentiter’, a 19‘praestanti’ ‘praestanter’, | non ‘praestantiter’. Sic ergo observemus 20ut euphoniam applicemus ad regulam. 521Ad euphoniam redeamus. Nam euphonia, id est suavitas 1bene sonandi, admissa est ad Latinum sermonem, ut aspera 2temperaret, et ab arte et ratione recessum est, ubi asperitas offendebat 3auditum; sic Cicero ait ‘impe‹t›ratum est a ratione ut 4peccare suavitatis causa liceret’. Sed tamen in paucis admissa 5euphonia est. Nam ratio locuples est et iuris latissimi. 66Sane contra has regulas auctoritas ausa est et in paucis prae­ 7sumpsit, ut diceret Cicero ‘humaniter’, cum ‘humane’ dicere 8debuit, et Terentius 9‘vitam parce ac duriter 10agebat’ 11pro ‘dure’. Sed tamen ipsi auctores modestius et cum quodam 12pudore contra regulam pauca praesumpserunt. Nam et ‘falso’ 13dixerunt pro ‘false’ et ‘necessario’ pro ‘necessarie’ et ‘sedulo’ 14pro ‘sedule’ et ‘raro’ pro ‘rare’ et ‘crebro’ pro ‘crebre’ et ‘tuto’ 15pro ‘tute’; sic et alia tam pauca non licenter, sed verecunde 16usurpata. 717Sane sunt adverbia et per alias syllabas exeuntia: a ‘fundo’ 18‘funditus’, a ‘caelo’ ‘caelitus’, a ‘radice’ ‘radicitus’, a ‘penetralibus 19locis’ ‘penitus’, a ‘stirpe’ ‘stirpitus’; item in ‘im’: a ‘vico’ ‘vicatim’, 20ab ‘ostio’ ‘ostiatim’, a ‘viris’ ‘viritim’; item a ‘nimio’ ‘nimis’, ut 21‘ne quid nimis’; 22exeunt in ‘ens’, ut ‘recens’, id est ‘recenti tempore’, ut Virgilius 1‘sole recens orto’, 2id est ‘recenti tempore’. Ergo haec omnia adverbia sunt.