Ps. Aug. reg. 1, 60 - 1, 69
160Ex regula ‘ar’, ut ‘par’: nom. ‘hic’ et ‘haec’ et ‘hoc par’,
15gen. ‘huius paris’, dat. ‘huic pari’, acc. ‘hunc’ et ‘hanc parem’ et
‘hoc par’, voc. ‘o par’, abl. ‘ab hoc’ et ‘ab hac’ et ‘ab hoc pari’ (a
sono generis neutri) et plur. nom. ‘hi’ et ‘hae pares’ et ‘haec paria’,
gen. ‘horum’ et ‘harum’ et ‘horum parium’, dat. ‘his paribus’,
acc. ‘hos’ et ‘has pares’ et ‘haec paria’, voc. ‘o pares’ et ‘o paria’,
20abl. ‘ab his paribus’. Ad hanc formam declinatur ‘impar’ et ‘suppar’,
quae sola tria sunt generis omnis.
61Ex regula ‘ers’, ut ‘iners’: nom. ‘hic’ et ‘haec’ et ‘hoc iners’,
gen. ‘huius inertis’, dat. ‘huic inerti’, acc. ‘hunc’ et ‘hanc inertem’
et ‘hoc iners’, voc. ‘o iners’, abl. ‘ab hoc’ et ‘ab hac’ et ‘ab hoc
25inerti’ et plur. nom. ‘hi’ et ‘hae inertes’ et ‘haec inertia’, gen.
‘horum’ et ‘harum’ et ‘horum inertium’, dat. ‘his inertibus’, acc.
‘hos’ et ‘has inertes’ et ‘haec inertia’, voc. ‘o inertes’ et ‘o inertia’,
abl. ‘ab his inertibus’. Ad hanc formam declinatur et ‘sollers’.
62Ex regula ‘ors’, ut ‘vecors’: nom. ‘hic’ et ‘haec’ et ‘hoc vecors’,
gen. ‘huius vecordis’, dat. ‘huic vecordi’, acc. ‘hunc’ et ‘hanc
vecordem’ et ‘hoc vecors’, voc. ‘o vecors’, abl. ‘ab hoc’ et ‘ab hac’
et ‘ab hoc vecordi’ (similiter a sono generis neutri) et plur. nom.
5‘hi’ et ‘hae vecordes’ et ‘haec vecordia’, gen. ‘horum’ et ‘harum’
et ‘horum vecordium’, dat. ‘his vecordibus’, acc. ‘hos’ et ‘has vecordes’
et ‘haec vecordia’, voc. ‘o vecordes’ et ‘o vecordia’, abl.
‘ab his vecordibus’. Ad hanc regulam declinatur ‘excors’, ‘consors’,
‘dissors’, sed haec duo, id est ‘consors’ et ‘dissors’, in genitivo
10singulari ‘tis’ syllabam habent, ut ‘consortis’, ‘dissortis’. ‘Dissors’
enim dicitur dissimilis sortis.
63Ex regula ‘us’, ut ‘vetus’; declinatur sic: nom. ‘hic’ et ‘haec’
et ‘hoc vetus’, gen. ‘huius veteris’, dat. ‘huic veteri’, acc. ‘hunc’ et
‘hanc veterem’ et ‘hoc vetus’, voc. ‘o vetus’, abl. ‘ab hoc’ et ‘ab
15hac’ et ‘ab hoc veteri’ (a sono generis neutri) et plur. nom. ‘hi’ et
‘hae veteres’ et ‘haec vetera’, gen. ‘horum’ et ‘harum’ et ‘horum
veterum’, dat. ‘his veteribus’, acc. ‘hos’ et ‘has veteres’ et ‘haec
vetera’, voc. ‘o veteres’ et ‘o vetera’, abl. ‘ab his veteribus’. Hoc
solum nomen est generis omnis.
64Ex regula ‘es’, ut ‘teres’ (quod est ‘rotundum’); declinatur
‘hic’ et ‘haec’ et ‘hoc teres’ [dictum a terendo].
65Ex regula ‘am’, ‹ut ‘nequam’›; aptotum est (uno enim
sono declinantur omnes casus per omnia genera); declinatur
autem sic: nom. ‘hic’ et ‘haec’ et ‘hoc nequam’, gen. ‘huius nequam’,
dat. ‘huic nequam’, acc. ‘hunc’ et ‘hanc’ et ‘hoc nequam’,
voc. ‘o nequam’, abl. ‘ab hoc’ et ‘ab hac’ et ‘ab hoc nequam’ et
plur. nom. ‘hi’ et ‘hae’ et ‘haec nequam’, gen. ‘horum’ et ‘harum’
5et ‘horum nequam,’ dat. ‘his nequam’, acc. ‘hos’ et ‘has’ et ‘haec
nequam’, voc. ‘o nequam’, abl. ‘ab his nequam’.
66‹De genere epicoeno›. Est autem genus epicoenon, quo
sub uno arti|culo intellegitur uterque sexus, ut puta ‘hic passer’:
iam sub uno articulo qui sonat ‘hic’, illic est et femina. Declinatur
10num. sing. nom. ‘hic passer’, gen. ‘huius passeris’, dat. ‘huic
passeri’, acc. ‘hunc passerem’, voc. ‘o passer’, abl. ‘ab hoc passere’
et plur. nom. ‘hi passeres’, gen. ‘horum passerum’, dat. ‘his passeribus’,
acc. ‘hos passeres’, voc. ‘o passeres’, abl. ‘ab his passeribus’.
Sic ‘haec aquila’: iam sub uno articulo qui sonat ‘haec’, ibi
15et masculum intellegimus. Sic ‘haec tigris’: sub sono ‘haec’ intellegitur
et masculus. Sic et ‘haec hirundo’: ibi intellegis et masculum.
Sic ‘hic struthio’: ibi intellegis et feminam. Sic et ‘sorex’,
‘stellio’, ‘musca’. Ergo hoc interest inter genus commune et epicoenon,
quod in communi pro qualitate sexus articulos damus,
20ut ‘hic’ et ‘haec canis’, in epicoeno non possumus hoc facere, sed
unum articulum utrique sexui damus. Est inter genus commune
et epicoenon deinde alia differentia, quia in genere communi
et homines sunt et pecora, in epicoeno pecora tantum, quod
in genere communi ambo articuli sunt, id est ‘hic’ et ‘haec’,
qui nomen unum communicant, ut ‘hic’ et ‘haec canis’, [in] epicoenon
autem cum articulo uno communicat nomen masculinum
et femininum (cum enim dico ‘hic passer’, sub ipso articulo
qui sonat ‘hic’ intellegitur et femina; sic in nomine generis
5neutri, quod est ‘hoc pecus’, sub articulo qui sonat ‘hoc’ intellegitur
et femina, ut Virgilius ait
‘lenta salix feto pecori’;
ecce in pecore, licet sit genus neutrum, auditur illic et genus
femininum, cum dixit ‘feto pecori’, id est ‘gravido’).
6710Nunc dicendum de nominibus quae aut numeri sunt
tantum singularis aut numeri tantum pluralis. In masculino tantum
pluralia, ut ‘cancelli’, ‘Manes’, ‘Penates’; in feminino tantum
pluralia, ut ‘thermae’, ‘exequiae’, ‘insidiae’, ‘divitiae’, ‘nundinae’,
‘kalendae’; item in nominibus civitatum ‘Amyclae’, ‘Thenae’,
15‘Athenae’, ‘Syracusae’, ‘Thebae’, ‘Tubunae’, ‘Saldae’, ‘Abitinae’,
‘Macomades’, ‘Cales’, ‘Carrae’, ‘Assirae’, ‘Lares’, ‘Furni’,
‘Tuni’, quae loca ‘Tunes’ dicuntur, et alia similia; in neutro tantum
singularia ‘aurum’, ‘argentum’, ‘plumbum’, ‘stagnum’, ‘piper’,
‘triticum’, ‘oleum’, ‘vinum’, quamquam Virgilius ‘vina’ et
Cicero rarius dixit, ‘liquamen’, ‘hordeum’, cui Virgilius solus
poetica licentia dedit plurale‹m›, ut
‘serite hordea campis’
et alia; in neutro tantum pluralia ‘castra’, ‘moenia’, ‘arma’, ‘exta’
5(id est ‘viscera’), ‘Bactra’ (quae est civitas Parthiae); ergo et haec
civitas generis neutri est numero tantum plurali.
68Sane sunt nomina sub duplici enuntiatione, ut ‘tribunus
militum’, ‘praefectus urbi’, ‘praefectus fundis’, ‘praefectus annonae’,
‘praefectus vigilibus’, ‘plebis scitum’, ‘senatus consultum’,
quorum nominum una pars declinatur, altera non declinatur, ut
5puta ‘prefectus vigilibus’: nominativus ipse flectitur per casus,
‘praefectus’, ‘praefecti’, ‘praefecto’, ‘praefectum’, ‘praefecte’, ‘a
praefecto’; ‘vigilibus’ sic manet nec flectitur. Sic ‘senatus
con|sultum’, ‘hoc consultum’, ‘huius consulti’, ‘huic consulto’,
‘hoc consultum’, ‘o consultum’, ‘ab hoc consulto’; ‘senatus’
10autem genitivus est, hic non flectitur.
69De nomine, quantum rudi conveniebat, planius exposuimus;
nunc de pronomine est dicendum, quae est secunda pars
de octo partibus orationis.