Ter. Mavr.

665Haec erit lex his duabus, ‘i’ et ‘u’, quas rettuli, 666syllabam per semet ipsae quando nudam copulant, 667consonans nec ulla iunctis quaelibet praeponitur. 668Nam media post consonantem cum datur vocalis ‘‑i‑’, 669‘u’ dein si consequatur, syllaba una non erit, 670(ut ‘pius’ cum dico, ‘div[e]s, ocius’ vel ‘Caelius’), 671nulla dipthongos quod ante ‘ἰῶτα’ praemitti sinit. 672Media porro si locetur ‘‑u‑’, fit una syllaba: 673ecce rursum discrepare litteras istas vides. 674Namque ‘cui’ si quando dico non erit disyllabon, 675nec tamen dipthongos ista, consonante praedita, 676poterit esse, quae videri non potest cum libera est: 677hoc enim solum adsequetur, quod digammos non erit, 678ante posta cum sit ipsa, tum sequens vocalis ‘i’; 679nam, nisi insequatur aliqua consonantum littera, 680‘cui’ brevis manebit, atque longa fiet addita. 681‘Cui super non digna’ dixit ‘hiemis et solis mala’, 682dixit et ‘cui tu favos’. Pes hinc mihi primus sat est: 683sic enim vel prima longa vel prior fit syllaba, 684dactylus nam ‘cui super’, ‘cui tu’ sequens spondeus est, 685consonans quia post secuta tempus adiuvit breve. 686Hanc brevem sed ante nobis pervidendum est syllabam 687una consonans secuta quatenus longam creet: 688ipsa nam vel secum habere consonantem debuit, 689vel duarum post sequentum sublevari tempore. 690Ante quod nobis liquere non potest, si non prius 691consonans, quae prima in ista syllaba ‘cui’ scribitur, 692‘c’ magis vel ‘q’ notari debeat dispexeris, 693saepius quia ‘c’ locare plurimis iam moris est. 694Sic enim constare poterit e duabus quae magis 695nunc locum vocalis habeat, ‘u’ prior vel ‘i’ sequens. | 696Namque, si ‘c’ praeferatur, syllabae fient duae 697tertia his quod implicari nulla vocalis potest, 698sed duae fient seorsae syllabae per se breves. 699‘Cui super’ sic inveniri dactylus iam non potest, 700syllabas sed pes habebit quattuor totas breves. 701Principale sed videmus esse ‘quis’, quo nascitur 702‘cui’, dativum quando casum ratio sermonis petet. 703Casus et secundus ante, qui facit ‘quius’, probat 704‘q’ duarum praeditam esse syllabae vocalium, 705quartus et casus priori non repugnat regulae. 706Nec minus ‘q’ perseverat, cum loquor pluraliter, 707casibus cunctis iugamus quando vocales duas: 708‘qui’ facit, ‘quorum’ deinde, mox ‘quibus’, ‘quos’, ‘a quibus’; 709usque ‘q’ numquam revelli propalam est pronomini. 710Dubius autem quia videri numerus et casus potest, 711cum dativo singulari prima ‘q’ praescribitur, 712et potest pluraliter ‘qui’ lector aliquis credere 713ac simul nutante casu tardius sensum sequi, 714usus, ut solet, reliquit veritatis regulam, 715litteram et dedit propinquam, dum studet compendio. 716Ergo per ‘q’ iam videmus ‘cui’ notandum litteram: 717hanc enim ‘‑u‑’ post insecuta praeditam docet sibi 718et cohaerens ‘‑i’, secundo quando conexa est loco. 719Quippe ‘q’ non constat aliter quam duabus ‘c’ et ‘u’, 720‘c’ velut vel ‘k’ quod esse ‘q’ vides muti soni 721†velut ‘q’ et ‘c’ quoque et ‘u’† plenius quod postmodum 722sic in unam ‘q’ redactae congruerunt litteram, 723portio ut nunc consonantis ‘u’ videri rectius, 724litterae vocalis habitum quam tenere debeat. 725Namque ‘q‑’ praemissa semper ‘‑u‑’ simul iungit sibi, 726syllabam non editura, ni comes sit tertia 727quaelibet vocalis illis. Hoc et exemplis proba: 728namque ‘equos’ vel ‹‘aequos’›, ‘aequor’ aut ‘aquam’ cum scribimus, | 729et ‘queo’ et ‘querela’, ‘quercus’ et ‘quater’, ‹‘q‑’› praedita est. 730Et vides ‘qui’ quoque similiter esse vocales duas: 731unde, si dematur ‘i’ et sola sit vocalis ‘u’, 732non erit iam ‘q’ necesse syllabae praeponere, 733sicut illi‹c›, cum ‘querela’ et ‘aequor’ aut ‘aquam’ notas, 734sed magis ‘c’: sola namque subditur vocalis ‘u’ 735‘curo’ cum vel ‘cupi[d]o’ dicis ‘curro’ vel ‘custodio’. 736Unde nomen qui ‘sequondi’ rectius scribi putant, 737si prius ‘q’ collocarint, ‘‑u‑’ et ‘‑o’ subiunxerint, 738quia ‘sequor’ ‹et› easdem habebat, unde nomen nascitur, 739non videntur obtinere veritatis regulam; 740quia ‘sequor’ duas videmus esse vocales simul, 741et merito tunc ‘q’ locamus exigente syllaba, 742at ‘secundus’ ut sit una ponitur vocalis ‘u’, 743‘c’ locari debet ergo, quando solam copulat, 744quippe origo prima verbi non manet iam nomini. 745Ceterum vocalis illis si iugetur tertia, 746‘q’ necesse est prima detur et sit una syllaba, 747nomina ut supra relata iam satis nobis probant. 748Non tamen prior ‘u’ videri facta consonans potest, 749consonans quia de duabus effici prior solet, 750nuda sed priorqu[a]e quando nec subacta est consonae, 751quando et ‹…› digammus sumit et formam et sonum. 752Nunc sonus vocalis illi, qui solet, cum libera est 753praedita est vel consonanti. Nunc enim est vocalis ‘u’, 754et tamen videmus illam consonae vim sumere, 755‘tenuia’, ut dixit poeta, ‘nubis ire vellera’: 756longa fit nam prima ‘ten‑’ nunc, cum sequatur ‘‑u‑’ et ‘‑i‑’. 757Nec minus, vocalis una si sequatur hanc, potest 758consonae praebere vires et digammos effici, 759‘genua’ cum ‘labant Daretis, aeger est anhelitus’. 760Nec potest et hoc liquere, an ‘i’ putemus consonam, 761longa ‘cui super’ paretur ceu duabus consonis, | 762alteram quia consequendo semper ‘‑i’ vocalis est, 763tertiam et casus sequentes esse vocalem docent; 764immo si nunc ‘u’ putamus esse vocalis soni, 765‘‑i’ magis vocalis esse iudicanda est subsequens. 766Numquid hanc dipthongon ergo ex ‘u’ et ‘i’ sic dicimus, 767non ut ‘u’ nunc sit Latina, sed magis Graecum sit ‘υ‹ι›’, 768‘γυῖα’ cum dicunt et ‘υἶας’, tale quid ‘cui’ ut sonet, 769temporum et per se duorum, non requirat consonam, 770‘cui super’ sed tale fiat, quale dudum ‘trans mare’, 771longa cum reddit vacantes quae simul sunt consonae? 772An magis ‘cuii’ nos oportet per duas ‘i’ scribere, 773quia sequens casus videtur hoc sonare, qui facit 774‘quius’, ut ‘Troia’ atque ‘Maia’, de tribus vocalibus, 775‘cui super’ nil ut iuvetur a propinqua consona, 776quando ‘quius’ longa prior est, facta cum sit consonans? 777Haec putavi colligenda: tu sequere quod voles. 778Nec minus natura varia est consonis in litteris: 779digerunt quidem magistri, quando pueros imbuunt, 780sed rudes ne praegraventur, parcius discriminant. 781Nam novem mutas vocarunt, semivocales item 782esse septem tradiderunt; ordo uterque notus est. 783De novem tres, ut vacantes, separandas convenit: 784una nam spiramen addit omnibus vocalibus, 785‘hasta’ quando et ‘hedera’ dicis, ‘Hister, hospes’ atque ‘humus’. 786Quattuor solis adhaeret consonantum litteris, 787inserit si quando Graeca sermo noster nomina, 788cum ‘choros, rhamnum’ necesse est, ‘Phyllida’ aut ‘thymum’ loqui. 789Sola nec vocalis usum nec tuetur consonae, 790tempus aut ministrat ullum brevibus usquam syllabis; 791et tamen vim consonantis adimit una in syllaba 792praedita est quotiens duabus ‘‑u‑’ et ‘‑i’ vocalibus. 793‘Huius’ aut ‘huic’ ‹sic› solemus nam frequenter dicere: 794‘u’ digammon esse nunc iam non sinit nec consonam, 795esse quam semper necesse est, cum carens spiramine | 796ante vocalem locatur, ut ‘vigor, valens, vetus’. 797‘K’, similiter otiosa ceteris sermonibus, 798tunc in usu est, cum ‘kalendas’ adnotamus ‹aut› ‘kaput’, 799saepe ‘Kaesones’ notabant hac vetusti littera. 800‘Q’ vacare prorsus omni diceremus syllaba, 801‘c’ quod eius invenitur posse subdi pro sono, 802casus unus ni probaret rectius poni semel, 803syllabam iunctis duabus cum facit vocalibus, 804ut satis sumus locuti iam priore pagina. 805Nunc loquar natura quae ‹sit› omnibus, quae et singulis. 806Nulla nam mutis facultas ad sonum edendum data est: 807labra fixa, vincta lingua est, exitus nullus patet, 808nexa si non adiuvetur cuilibet vocalium. 809Namque ‘b’ vel ‘c’ sonare, porro ‘d, g’, [et] ceteras 810quis queat, si non resignet labra vocalis comes, 811syllabam fingas ut ante litteram quam proferas? 812Semivocales videmus oris exprimi sono 813posse vel sola‹s›, adhaerens nulla vocalis licet 814exitum plenum ministret nuncupandae litterae.