Sacerd. 1, 14, 74 - 1, 14, 83
1474DE CATACHRESI Catachresis est dictio inpropria alterius
dictionis sibi vindicans proprietatem, ut ‘Camposque liquentes’
pro ‘mari’, cum campi proprie sint terrae, et ‘praecipitemque
20Daren ardens agit aequore toto’, id est ‘campo’. Hanc quidam
metaphoran dicunt, de qua plenius docebo.
75DE EPITHETO{N} Epitheton est dictio propriis adiecta
nominibus vel demonstrandi vel ornandi vel vituperandi ‹causa›,
ut ‘larissaeus Achilles’, ‘pius Aeneas’, ‘Fallax Ulixes’. Sumitur
25epitheton modis quinque: ab animo, ‹ut› ‘nec bonus Eurytion’;
a corpore, ‹ut› ‘Quantusque cavo Polyphemus’; {ab} extrinsecus,
ut ‘rex Anius’; a loco, ut ‘Troianus Acestes’; ab accidentibus,
ut ‘pallida Tisiphone’.
Sed ne quidam putent nos supervacue posuisse epitheton, cum
1, 5in antonomasia eadem tractaverimus, neve dicat uni rei duo
nomina posuisse, hoc sciat, quod inter antonomasian et epitheton
hoc est, quod antonomasia non accipit nomina propria, sicut ante
monstravi, epitheton vero accipiat necesse est propriam appellationem;
et quod antonomasia per accidentia fieri non potest, cum
10epitheton possit, ut ‘pulcher Iulus’, ‘pallentes Morbi’, ‘dira
Famis’. ‘{candida / lilia}’
76DE ANTAPODOSI Antapodosis est, quam nos appellamus
reciprocam dictionem, cum duae dictiones invicem reddunt sibi
verba necessaria, ut ‘olli dura quies oculos’, ‘urget’ scilicet, ‘et
15ferreus urget / somnus’, ‘oculos’ utique subauditur; et ‘nocte
leves stipulae melius’, ‘tondentur’ subauditur, ‹‘nocte arida prata
/ tondentur’, ‘melius’ subauditur›. {Prata autem dicuntur et loca
fenicularia, ut est ‘nocte arida prata / tondentur’, et loca florida,
ut est
20‘ac velut in pratis, ubi apes aestate serena
floribus insidunt variis et candida circum
lilia funduntur’}.
77DE HOMOEOSI Homoeosis est ignotae rei descriptio per
similitudinem eius quae cognita est. Haec dividitur tribus modis:
in parabolam, in | paradigma, in iconam.
78Parabola est rerum dissimilium comparatio, ut
5‘ac veluti magno in populo cum saepe co{h}orta es‹t›
seditio...
sic cunctus pelagi cecidit fragor’.
Quidam hanc inter homoeosin et parabolen putant differentiam,
quod homoeosis est, cum exposita re, quam ad comparationem
10‹in›duximus, tunc rem exponimus, propter quam similitudo
videtur inducta; parabola vero, cum prima res exponitur,
cuius gratia similitudo trahitur, et sic inducitur similitudo, ut est
‘namque ipsa decoram
caesariem nato genetrix lumenque iuventae
15purpureum, et laetos oculis adflarat honores’
et ‘quale manus addunt ebori decus aut ubi flavo
argentum Pariusve lapis circumdatur auro.
Tunc sic reginam adloquitur’.
Hic enim non intulit ‘talis erat Aeneas’, sicut antea ‘sic cunctus
20pelagi cecidit fragor’, sed rem posuit ante similitudinem. Praeterea
alia differentia: quod homoeosis genus est in se habens has
species: parabolam, paradigma, icona‹m›; parabola vero species
nihil praeter se continens. Sicut exordium genus est et eius species
principium et insinuatio, sicut Cicero in rhetoricis dicit.
7925Fit autem parabola modis octo:
per habitum corporis, ut ‘os umerosque deo similis’ et ‘virginis os
habitumque gerens’;
vel ‹per› colorem, ut
‘indum sanguineo veluti violaverit ostro
si quis ebur, aut mixta rubent ubi lilia multa
alba rosa, tales virgo dabat ore colores’;
5per altitudinem, ut
‘Aetnaeos fratres caelo capita alta ferentes,
...qualis cum vertice celso’;
per magnitudinem, ut
‘ingentemque Gyas ingenti mole Chimaeram,
10urbis opus’
et ‘instar montis equum’ et
‘Pelago credas innare revulsas
Cycladas aut montes concurrere montibus altos,
tanta mole viri turritis puppibus instant’;
15per effectum, ut
‘in segetem veluti cum flamma furentibus Austris |
incidit, aut rapidus montano flumine torrens
sternit agros, sternit sata laeta boumque labores,
praecipitesque trahit silvas; stupet inscius alto
20accipiens sonitum saxi de vertice pastor’;
per numerum, ‹ut› ‘quam multa grandine nimbi / culminibus
crepitant’ et
‘quam multi Libyco volvuntur marmore fluctus...
vel cum sole no‹vo› densae torrentur aristae’;
25per animi passionem, ut
‘nigra velut magnas domini cum divitis aedis
pervolat et pinnis alta atria lustrat hirundo’;
per pulchritudinem, ut
‘ipse ante alios pulcherrimus omnis
infer‹t› se socium Aeneas atque agmina iungit.
Qualis ubi hibernam Lyciam Xanthique fluenta
5deserit...
haud illo segnior ibat
Aeneas tantum egregio decus enitet ore’.
80DE PARADIGMATE Paradigma est rei praeteritae relatio ad
hor‹t›ationem vel dehortatione‹m›: ‹ad hortationem› ut est
10‘Antenor potuit mediis elapsus Achivis’; ad dehortationem, ut
‘quin occidit una / Sarpedon, mea progenies’.
81DE ICONE Icon est personarum similium comparatio,
ut ‘talis Amyclaei domitus Pollucis habenis
Cyllarus’:
15equus enim equo comparatur.
82DE HYPERBOLE Hyperbole est dictio ultra fidem prolata
tam in maius quam ‹in› minus, ut ‘candidior cycnis’, ‘vilior
alga’.
Hanc poetae quidem sine colasi dicunt, ut ‘geminique minantur /
20in caelum scopuli’: non addidit ‘paene’ aut tale aliquid;
oratores vero cum colasi, id est cum cautela verisimilitudinis, ut
Cicero ‘parietes me dius fidius, ut mihi videntur, huius curiae tibi
gratias agere gestiunt’: hyperbole, sed addidit colasin ‘ut mihi
videntur’. |
83DE COLASI Colasis est dictio reprehendens et puniens
orationem ultra quam credi potest elatam, ac si dicas ‘velocior
Euro paene’, quoniam velocius vento nihil poterit reperiri.
Quotation layer
Verg. Aen. 6, 724Verg. Aen. 5, 456
Verg. Aen. 2, 197Verg. Aen. 1, 220Mart. 3, 64, 4; Ov. met. 13, 712 Fallax Ulixes] fallacis Ulixis
Verg. Aen. 5, 541Verg. Aen. 3, 641Verg. Aen. 3, 80Verg. Aen. 5, 757Verg. Aen. 10, 761Verg. Aen. 5, 570Verg. Aen. 6, 275Verg. Aen. 6, 708-709Verg. Aen. 3, 256
Verg. Aen. 10, 745; et 12, 309Verg. Aen. 10, 745-746; et 12, 309-310Verg. georg. 1, 289-290Verg. Aen. 6, 707-709
Verg. Aen. 1, 148-149; et 154Verg. Aen. 1, 589-594Verg. Aen. 1, 154Cic. inv. 1, 20
Verg. Aen. 1, 589Verg. Aen. 1, 315Verg. Aen. 12, 67-69Verg. Aen. 3, 678-679 ferentes] ferentis
qualis] quales
Verg. Aen. 5, 118-119Verg. Aen. 2, 15Verg. Aen. 8, 691-693Verg. Aen. 2, 304-308Verg. Aen. 5, 458-459Verg. Aen. 7, 718; et 720Verg. Aen. 12, 473-474Verg. Aen. 4, 141-144Verg. Aen. 4, 149-150
Verg. Aen. 1, 242Verg. Aen. 10, 470-471
Verg. georg. 3, 89-90
Verg. ecl. 7, 38Verg. ecl. 7, 42Verg. Aen. 1, 162-163Cic. Marcell. 10
Critical apparatus
de epitheto{n} Eichenfeld-Endlicher: de epitheton Bcausa suppl. Eichenfeld-Endlicherut suppl. P Keilnec Eichenfeld-Endlicher: nem But suppl. Keil om. del. Keilextrinsecus] extrensecus Bmonstravi] mostravi BFamis] fames Keil om. del. ut sumptum ex proxima interpolatione (Sacerd. 1, 14, 76) BramantiDE ANTAPODOSI Antapodosis] de antopodosi antopodosis Btondentur revera B: condentur Eichenfeld-Endlichernocte arida prata tondentur melius subauditur suppl. Keil om. del. quia glossema videtur esse Eichenfeld-Endlicher del. Keilin parabolam in paradigma Keil: in paradigma in parabolam B Eichenfeld-Endlichericonam revera Bco{h}orta est suppl. Eichenfeld-Endlicher: cohorta es Binduximus suppl. Keil: duximus B Eichenfeld-Endlicherprima B: primo P edd.et B Eichenfeld-Endlicher: om. Keilnon revera B: om. Eichenfeld-Endlichercecidit B1: cedit Bhas revera B Bramanti: tres edd. ut e codiceiconam suppl. Bramanti coll. Sacerd. 1, 14, 77: icona B edd.vel per colorem Eichenfeld-Endlicher: vel colorem B; per colorem KeilAetnaeos] aetneos Bgyas Eichenfeld-Endlicher: gyan Bincidit B1: icidit Baut] auo But suppl. Keilnovo suppl. Parrhasius P Eichenfeld-Endlicher: no Bdivitis qui legit videtis male Eichenfeld-Endlicher: viditis Bpinnis B Keil: pennis Eichenfeld-Endlicherinfert suppl. Parrhasius P qui legit inter male Eichenfeld-Endlicher: infer Bhaud Eichenfeld-Endlicher: aut Bhortationem Parrhasius P Eichenfeld-Endlicherdehortationem Parrhasius P Eichenfeld-Endlicherad hortationem suppl. Keildomitus Eichenfeld-Endlicher Parrhasius P: domitum Bin suppl. P Keilcolasi B1: colari Bcum B1reperiri] pepperiri B