Latin Grammarians Collection
ERC

Frg. Bob. nom. Passalacqua

Frg. Bob. nom. Passalacqua 3, 1 tit. - 6, 13-24

31 tit.1‹DE NOMINE› 2-442‹…› nam legimus apud Lucretium et Vergilium 3‘terrai frugiferai’ 4pro ‘terrae frugiferae’ et 5‘aulai medio’ 6pro ‘aulae’, item 7‘atque aurai simplicis ignem’ 8pro ‘aurae’, item 9‘dives pictai vestis’ 10pro ‘pictae’; apud Sallustium quoque ‘duobus senati consultis’ pro 11‘senatus’; apud Terentium etiam 12‘nihil ornati, nihil tumulti’, 13item 14‘eius anui causa’ 3, 1pro ‘ornatus, tumultus, anus’; item apud Vergilium 3, 2‘libra die somnique’ 3, 3pro ‘diei’ et apud Sallustium ‘dubitauit acie pars’ pro ‘aciei’. Sed 3, 4haec omnia usurpando vindicavit sibi vetustas, posteritas explosit. 45-253, 5Omnis etiam nominativus secundae declinationis ‘‑us’ pura terminatus 6praecedente ‘‑i‑’ littera genitivum suum per duas ‘i’ proferri 7faciat necesse est, ne minorem eum habeat numero syllabarum, cum 8vel superare genitivus vel certe debeat adaequare nominativum suum, 9ut ‘Horatius Horatii’. Similiter et neutra eiusdem declinationis quae 10‘‑i‑‘ habuerint ante ‘‑um’ geminabunt ‘i’ litteram ob eandem rationem, ut 11‘folium folii, otium otii, tugurium tugurii, peculium peculii’, licet haec 12antiquitas per ἀποκοπήν, id est ablata ‘i’ littera, enuntiaverit, ut ipse 13de se Horatius 14‘vatis Horati 15‘memorem sepulchro 16scalpe querellam’, 17Vergilius 18‘pauperis et tuguri congestum [est]’, 19item 20‘nec spes libertatis erat nec cura peculi’, 21item 22‘Parthenope studiis florentem ignobilis oti’ 23et alibi 24‘hic tamen ille urbem Patavi sedesque locavit’ 25pro ‘Horatii, tugurii, peculii, otii, Patavii’. 26-5926Per omnes declinationes in Latinis nominibus 27idem erit vocativus qui et nominativus, praeter Graeca, quae 4, 1et suis regulis serviunt et Latinis, et praeter ea quae et secundae declinationis 4, 2sunt et ‘‑us’ terminantur. Ea enim modo ‘‑e’ modo ‘‑i’ vocativum 4, 3determinant suum: tunc ‘‑i’, cum ‘‑us’ pura fuerit antecedente ‘‑i‑’ littera 4, 4et propria sint, non appellativa (ablata enim eadem ‘us’ syllaba faciunt 4, 5vocativum ut ‘Vergilius o Vergili, Terentius o Terenti’); tunc ‘‑e’, 6cum ex his tribus vel unum defuerit, aut pura ‘‑us’, aut ‘‑i‑‘ antecedens, 7aut ipsa proprietas. Excipitur unum ‘filius’: hoc enim, quamvis non 8sit proprium, tamen regulae propriorum inrepsit et vocativum suum 9fecit ‘o fili’, sicut ‘Iulius o Iuli’. 426 tit.26DE VOCATIVO SINGVLARI. 26-61226Nam neque feminini generis neque neutri nomina placuit hoc modo 27enuntiari per genitivum pluralem, ac maxime neutra, ne et hic fieret 28συνέμπτωσις nominativi singularis et essent iam non triptota sed 29tetraptota, ut puta pro ‘templorum’ ‘templum’, quod est nominativi 5, 1et accusativi et vocativi. Item utriusque supradictae declinationis 5, 2dativus et ablativus pluralis ‘‑is’ syllaba terminatur, exceptis quae 5, 3ambiguitatis causa discernendae contra rationem recepta sunt: ‘filiabus, 5, 4deabus, equabus, mulabus’, item ‘ambabus, duabus’ [domo domorum 5, 5domibus]. Idque antiqui paene in omnibus faciebant, quae sub eadem 6finalitate in utroque genere nunc proferuntur, ut puta ‘magni magnis’ 7et ‘magnae magnis’, ‘pudici pudicis’ et ‘pudicae pudicis’, ‘liberti libertis’ 8et ‘libertae libertis’. Haec antiqui ob discernendum sexum in femininis 9‘magnabus, pudicabus, libertabus’ dicebant; sed a posteris illa tantum 10quae superius diximus in usu retenta sunt propter iuris necessitatem, 11quod omnem ambiguitatem auferre voluit ex testamentis atque legatis. 510 tit.0, 10DE GENITIVO ET DATIVO PLVRALIBVS. 10-2510Prima declinatio et secunda 11genitivum pluralem faciunt addita ‘‑rum’ syllaba ablativo casui singulari, 12ut ‘ab hoc poeta horum poetarum, ab hoc docto horum doctorum’. Hic 13tamen aliquotiens ornatus gratia vel metri necessitate vel consuetudine 14vetustatis per συγκοπήν pronuntiatur. In prima quidem declinatione 15in his quae composita sunt, ut ‘caelicolarum caelicolum, omnigenarum 16omnigenum’: Vergilius ‘superoque nitentem 17caelicolum regi mactabam in litore taurum’, 18idem 19‘omnigenumque deum monstra et latrator Anubis’; 20‘amforae’ etiam non ‘amforarum’, sed ‘amforum’: ita enim semper esse 21dicendum iam inde antiquitus obtinuit. In secunda vero declinatione 22tantum cum sint generis masculini, ut ‘virorum virum’, 23‘arma virum tabulaeque’, 24‘modiorum modium’, sicut Tullius ubique, ‘sestertiorum sestertium’. 25-71025Et sunt omnia huiusmodi Graeca, nullo alio genere sub hac finalitate 26in tertiam veniente declinationem. Qui autem ‘poematorum, emblematorum, 27plasmatorum’, declinaverunt, vitiose et contra rationem 28locuti sunt, nec est eorum auctoritas admittenda, licet magni sint 29nominis. Item omnia neutri generis ‘‑e’ terminata et ablativo singulari 30‘‑i’ littera finientur et addita ‘‑um’ syllaba facient genitivum pluralem, ut 31‘monile monili monilium, sedile sedili sedilium, praesepe praesepi 6, 1praesepium’. Omnia nomina ‘‑o’ terminata et ablativo singulari ‘‑e’ finientur 6, 2et eadem in ‘‑u‑‘ commutata et adsumpta ‘‑m’ littera facient genitivum 6, 3pluralem, ut ‘hic Cato ab hoc Catone horum Catonum, haec 6, 4virgo ab hac virgine harum virginum’. Nullum excipitur: nam ‘pondo’ 6, 5indeclinabile est; item ‘octo’ non solum indeclinabile sed etiam numeri 6pluralis et nunc de singulari loquimur nominativo. ‘‑I’ quae terminantur 7indeclinabilia sive aptota seu monoptota sunt eaque omnino 8duo tantum reperiuntur, ‘frugi’ et ‘nihili’. Et sunt generis omnis, 9‘hic’ et ‘haec’ et ‘hoc frugi, huius frugi, huic frugi’, ‘hunc’ et ‘hanc’ et ‘hoc 10frugi’, similiter pluralia; eodemque exemplo ‘hic’ et ‘haec’ et ‘hoc nihili’. 613-2413Tertiae declinationis ablativus singularis aut ‘‑e’ aut ‘‑i’ terminatur. 14‘‑I’ si fuerit terminatus, addita ‘‑um’ syllaba facit genitivum pluralem, 15ut ‘ab hoc facili horum facilium, forti fortium’. ‘‑E’ vero finito eodem 16casu modo ‘‑e’ littera in ‘‑um’ conversa fiet genitivus pluralis, ut ‘ab hoc 17homine horum hominum’, modo in ‘‑i‑‘ commutata et addita ‘‑um’, ut ‘ab 18hoc colle horum collium, ab hoc monte horum montium’. Quando 19tamen ‘‑e’, quando ‘‑i’ terminetur, technici vix distinxerunt, ideoque, 20ut ex illorum traditione colligere potui, quam potero paucis exponam. 21Neutra omnia quae nominativo singulari ‘‑a’ fuerint terminata 22et ablativo singulari ‘‑e’ littera finiuntur eademque in ‘‑um’ sillabam 23commutata facient genitivum pluralem, ut ‘poema poemate poematum, 24emblema emblemate emblematum, plasma plasmate plasmatum’

Critical apparatus

‹DE NOMINE›] opus initio mutilatum caret inscriptione in B PassalacquaLucretium] falso grammatium Lucreti nomen in Enni locum posuisse coni. Beckerus 1847, 56‘terrai frugiferai’] Apud Lucretium haec non leguntur Passalacquaaciei] acei Bἀποκοπήν] αποκοπη B[est]] congestum est est fortassis e compendio vocis cespite ortum est, sed fieri etiam potest ut est a praecedenti verbo congestum duplicatum sit BSINGVLARI] singulare Bfieret συνέμπτωσις] fierit συεμπτωσις Btetraptota] τετραπτοτα B; τετραπτωτα B1 om. del. Passalacquavoluit] voluerunt cf. Char. ?, ? et Pomp. GL V 189, 1-4 Keilveniente] venientem Blittera] litteram But B1: ut quod Bfiniuntur] finientur fort. recte De Nonno

Quotation layer

Verg. Aen. 3, 354Verg. Aen. 6, 747Verg. Aen. 9, 26Ter. Haut. 287 anui] anuis Char. 68, 25
 cf. Char. 16, 27 frugiferai] Ennius in annalibus Ars Bob. 10, 26
Sall. Catil. 36, 5 consultis] decretis
Ter. Andr. 365Verg. georg. 1, 208Sall. hist. frg. 1, 41

Verg. Aen. 1, 247Verg. ecl. 1, 32Verg. georg. 4, 564Verg. ecl. 1, 68

Verg. Aen. 3, 20-21Verg. Aen. 1, 119Verg. Aen. 8, 698 cf. Cic. Verr. 2, 3, 170 Cic. Verr. 2, 4, 18